De genocidale propaganda van Milosevic speelt ons na een kwart eeuw nog altijd parten

De schoonheid van Bosnië is ongekend. Van de laatst overgebleven oerbossen in Europa, adembenemende watervallen en meren, tot aan de Ottomaanse brug van Mostar. De laatste jaren ontdekken veel mensen dit paradijselijk stukje aarde. Dus toen onlangs een kennis op een feestje wat rare verhalen over ‘dat ongeciviliseerde gat op de Balkan’ begon op te hangen, wist hij niet wat hij zich op de hals haalde.

Naast hem in de Hollandse huiskamer had namelijk de grootste ambassadeur van Bosnië & Herzegovina gestaan: mijn Amsterdamse moeder. Frequent bezoekster van de Balkan. ‘Oja, en hoe vaak bent u er dan geweest, beste man?’ Het bleef ongemakkelijk stil.

De meeste Bosniërs zullen uit hoffelijkheid dit soort opmerkingen over hun land negeren. Maar je went er nooit aan. Ze zijn het gevolg van decennia-lange campagne van fake news.

Ottomanen

Even terug naar de jaren tachtig van de vorige eeuw. In Bosnië leefden moslims, joden, atheïsten en christenen al eeuwenlang vreedzaam samen. Oorlogen voeren op basis van etniciteit behoorde tot het rijk van geschiedkundige fabels. Het was een flinke multiculturele spaak in de etno-nationalistische wielen van Slobodan Milosevic. Om de banaliteit van zijn inlijvingsoorlogen van de jaren negentig van de vorige eeuw te rechtvaardigen, trok hij uit de nationalistische trukendoos een uiterst effectief wapen: de strijd tegen de Ottomanen. De Ottomanen? Jawel. Die hadden de Serviërs overlopen toen zij in 1389 gingen uitbreiden op de Balkan. En dus staat zeshonderd jaar later in 1989 Milosevic dit alles te oreren aan zijn grote schare ongure fans.

Opeens werd hij gezien als het symbool van de wedergeboorte van de Servische natiestaat. Alleen die Ottomanen, daar kon je niet meer tegen vechten. Dus greep Milosevic rechtstreeks naar de nazaten daarvan: de Turken. Mede dankzij deze karikatuur kon iedereen met een islamistische naam een rechtmatig doel worden in Milosevic’, Karadzic’ en Mladic’ vernietigingsverhaal.

The Clash of Civilizations

Het werd verkocht als The Clash of Civilizations. Christendom versus Islam. En Milosevic’ propagandamachine in Belgrado presenteerde Servië als het uit het as herrezen Byzantium en buffer tegen de Wilde Mohammedaan. Onder die mom trok zijn leger Bosnische steden binnen, ‘bolwerken vol jihadisten’. Waaronder Sarajevo dat, met tussen de dertig a veertig procent gemengde huwelijken, alsnog werd afgeschilderd als het Teheran van de Balkan. Het waren hemeltergende verdraaiingen van sociologische en historische feiten, waaronder de unieke status van de liberale Bosnische vorm van Islam. De timing had niet beter gekund. In het kielzog van de Golfoorlog en de fundamentalistische angst-erfenis van Khomeini’s Iran. Milosevic’ anti-moslim propaganda kon vrijwel ongecontroleerd z’n weg vinden in het Westerse politieke en journalistieke Bosnië-verhaal. Tot de dag van vandaag.

Zo hoorden wij in het Westen geregeld over de ‘moslimregering’ in Sarajevo. Vooral midden in de oorlog. Maar het feit is dat de Bosnische regering bestond uit zes Serviërs, vijf Kroaten, en negen Bosniakken. Bosniakken? Veel te ingewikkeld voor menig journalist en ‘de gewone man’ om uit te leggen. Dus werden Bosniakken de Bosnische moslims. De oorlogsretoriek van Milosevic was makkelijker te omarmen. Maak van die Ottomanen maar Turken of moslims dan. En eenmaal gevangen in het web van de propaganda is het moeilijk uitbreken. Hoe leg je dan nog als oorlogsverslaggever uit dat een derde van de militaire verdediging van de hoofdstad mensen waren met een orthodox christelijke achtergrond: Serviërs dus.

Oude zonden werpen lange schaduwen. Zelfs vandaag de dag tref je in de internationale politieke arena de meest groteske varianten van deze leugens aan. Zoals onlangs. De ongekende uitspraak van de Franse president Emmanuel Macron, ‘(Bosnia) The time-bomb that’s ticking right next to Croatia (…)’. Hij refereerde daarmee aan het IS-strijders verhaal. Maar zijn analyse bleek feitelijk volstrekt onwaar. Toch is het kwaad allang geschied: een liberaal staatsman echoot de anti-Islam campagne van Milosevic en zijn beulen na: Bosnië als de Europese bron van het ‘radicaal Islamitisch gevaar’. En dat is alles behalve een museaal achterhoede verhaal.

‘Great Replacement’-theorie

In extreemrechtse westerse kringen wordt tegenwoordig de propaganda van de Bosnische genocide omarmt als de bakermat van de ‘Great Replacement’-theorie. Het idee dat moslims door middel van geboortegolven een demografische oorlog voeren die de blanke christelijke Europeaan en diens cultuur uiteindelijk zal vervangen. En dat de ‘westerse civilisatie’ dus moet worden gered door een confrontatie met deze ‘indringer’. De veroordeelde oorlogsmisdadigers Ratko Mladic en Radovan Karadzic worden geprezen als de grondleggers daarvan.

De propaganda van Milosevic vond ook zijn weg naar Anders Breivik en Brenton Tarrant, die onderweg naar zijn slachting in Christchurch het liedje ‘Karadzicu, vodi Srbe svoje / Karadzic, leidt jouw Serviërs’ afspeelde.

Je vindt die propaganda ook terug in het Hongaars-Servische plan ‘Rebuild Central Europe’. Of in de lofzang van de ultranationalistische leider van de Servische Republiek Milorad Dodik op het beleid van raszuiverheid van de Hongaarse president Orbán. Of in uitspraken van de Kroatische president Milanovic.

Zittend op een terrasje in het centrum van Sarajevo worden mijn gedachten onderbroken door kerkklokken en ezan. Niets nieuws onder de Bosnische zon. Al eeuwen lang. Twee vriendinnen nemen hun plaats aan een tafeltje naast mij. De een met een minirokje en een sigaret, de ander met een hoofddoek om. Het wordt hoog tijd dat we de multiculturele spirit van Bosnië serieus nemen. Pas dan kunnen wij echt een start gaan maken met het afwenden van extremisme op eigen bodem.

Nick Teunissen is theatermaker, regisseur en schrijver en woont in Sarajevo. Hij is in de maand juni gastcolumnist op volkskrant.nl/opinie.