De erfzonde van Europa is dat zij vanuit pragmatisme in de leugen van het fascisme is meegegaan

Bosniërs staan bekend om hun scherpzinnige en intelligente humor. Een tikkeltje cynisch, donker en vol zelfspot. Meestal maken mijn familieleden en vrienden in Sarajevo van hun leed een goeie grap. Dus ook geintjes over de oorlog. Het zijn vaak kleine getuigenissen in gecomprimeerde zinnen. Bruggen tussen toen en nu.

Mijn allereerste kennismaking met de Bosnische humor was een gevleugelde uitspraak van mijn schoonvader Mustafa. Ik was nog maar net in mijn nieuwe moederland aangekomen, toen we op een zonovergoten dag in zijn antieke Volkswagen Golf door Sarajevo tuften. Met zelfgestookte rakija in een plastic colafles en mijn rokende schoonmoeder en partner op de achterbank. Nu ligt Sarajevo in een vallei, ingesloten door heuvels en Olympische bergen. Dus na het zien van wat historische plekken, en een tweetal pakjes sigaretten later, zijn we de helling van Trebevic opgegaan. Het uitzicht is daar werkelijk fenomenaal. De hoogte doet je duizelen, maar de gebouwen in de laagte lijk je als miniatuurtjes te kunnen aanraken. Zo ook het stadhuis en bibliotheekgebouw genaamd Vijecnica. De schatkamer van de cultuurgeschiedenis van het eeuwenoude Bosnië en Herzegovina.

Vijfentwintig jaar voor mijn komst had Radovan Karadzic op hetzelfde punt gestaan om gericht te kunnen schieten op mijn geliefden en op de historische gebouwen beneden in het dal. Een middeleeuwse belegering door een Montenegrijnse dichter en psychiater, ondersteund door het voltallige Russisch-Servische wapenarsenaal. Met als genocidale blauwdruk van dat alles, de felbegeerde pan-Slavische fascistische agenda. Wat door mijn schoonvader, tijdens mijn eerste kennismaking op die bergflank, als volgt werd samengevat: ‘Nick, zie jij daar in de verte die grote televisietoren staan? Ze stopten pas met schieten toen zij doorkregen dat een zendmast geen minaret is.’

Om te janken

We hebben hartelijk gelachen om zijn grap. Al was het eigenlijk om te janken. Want dit is de kern van het inktzwarte verhaal: uitroeien die moslims. Het is het kloppend hart van het Groot Servische Nationalistische zuiveringsverhaal. Daarmee stak Karadzic, geholpen door fosforbommen, het allesvernietigende vuur van de honderdduizenden boeken en manuscripten in Vijecnica aan.

Nu werd deze Adolf Eichmann van de Balkan weliswaar al jaren geleden opgepakt en weggestopt in het gevang, maar zijn vernietigingsmachine staat nog altijd aan. Van Hongarije tot aan Servië en van Rusland tot Oekraïne. Hetzelfde draaiboek ligt bij heel wat vrienden klaar. Met slechts een andere marketingnaam. Het is een etno-nationalistisch narratief waarmee je een aanval op een soeverein land kunt maskeren als zijnde een etnisch-conflict. Maar het werkelijke doel is de niet te stuiten annexatiedrang.

Hier in Bosnië woekert het voort in de vorm van Karadzic’ oorlogsresidu genaamd Republika Srpska, dat op het punt staat om zich af te scheiden. Het is een van de redenen dat ik maar niet wennen kan aan die borden met ‘Welcome to Republic of Srpska’, als we voor de zoveelste keer de entiteit-grens binnen Sarajevo over moeten gaan. Het markeert de bloedige scheidslijn van de misdadige inlijving van grofweg de helft van het vooroorlogse soevereine land. Zoals nu ook met Oekraïne wordt gedaan. Het deelt Sarajevo en onze achtertuin op in tweeën. Net als de levens van de gewone Bosniërs. Die worden gegijzeld in een historisch revisionistisch rassenverhaal.

Het relaas van Karadzic’’Zuivere wieg van het volk’ is nooit afgedaan. Het is slechts vervangen door de geschiedkundige fictie van zijn ultra-nationalistische opvolger Milorad Dodik. Protegé van Vladimir Poetin. Maar ook van Aleksandar Vucic, de naar een Groot-Servië strevende president in Belgrado en tevens Slobodan Milosevic’ erfgenaam. Ook Vucic had tijdens de slachting van Sarajevo op Trebevic gestaan. Vergezeld van een automatische geweer en zijn politieke vader Vojislav Seselj: ultra-nationalist en oorlogsmisdadiger. Daar komt dus in de regel niet heel veel goeds van.

Charles Michel

Zelfs de meest doorgewinterde Bosnische satiricus kan hier weinig mee. Of toch wel? Want als onlangs de Servische president Vucic samen met Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad, op Twitter verschijnt terwijl zij gebroederlijk Bosnische worstjes afbakken, denk je in eerste instantie aan een geslaagde cynische Balkan-grap. Wat kan het anders zijn dan dat? Terwijl Dodik met behulp van Rusland en Servië nu definitief wegbreekt van het land, inclusief de formatie van een eigen illegaal leger, en Oekraïne met de Russische versie van het pan-Slavische zuiveringspact wordt afgeslacht, bakt één van de hoogste vertegenwoordigers van Europa, samen met een hardcore nationalist, trots zijn worstjes op de grillplaat af.

Maar het is helaas geen gebbetje. Kort daarna volgen er zelfs nog wat aanvullende officiële kiekjes. Zoals Charles Michel in een fauteuil naast Milorad Dodik, de nieuw Karadzic . In de foto’s echoot dan ook de lafhartige houding van Europa uit de jaren negentig van de vorige eeuw hard na. En Dodik? Die kun je zien lachen. Letterlijk en figuurlijk.

De grote erfzonde van Europa, zowel toen als nu, is dat zij vanuit pragmatisme in de leugen van het fascisme is meegegaan. Daarmee verliest de Europese Unie haar moreel kompas en staat de eerstvolgende Russische proxy war op het continent al weer klaar. Laten we hopen dat Bosnië zichzelf ditmaal wel mag verdedigen. Net als Oekraïne. En niet wederom zoals in 1992-1995 met een enkeltje naar de slachtbank wordt afgescheept.

Nick Teunissen is theatermaker, regisseur en schrijver en woont in Sarajevo. Hij is in de maand juni gastcolumnist op volkskrant.nl/opinie.