De eenzame koppositie
‘We zijn steeds kampioen in een kampioenschap met één deelnemer’, merkte oud-hoogleraar economie Arie van der Zwan onlangs op in een interview met de Volkskrant. Hij doelde daarmee op de Nederlandse neiging om voorop te lopen op bepaalde terreinen, waar andere landen daar helemaal niet de neiging toe hebben. Voorbeelden: loonmatiging en liberalisering. De diepte van de economische crisis, die deze week door het kortstondig opveren van de effectenbeurzen even aan het zicht werd onttrokken, dwingt tot herbezinning op beide thema’s.
Zo geldt loonmatiging sinds het Akkoord van Wassenaar uit 1982 als een onomstreden dogma. Alleen zo valt de exportgevoelige Nederlandse economie concurrerend te houden, is de diepgewortelde overtuiging. In deze crisis is het vooral het CDA dat zijn ongebroken geloof in het belang van dit leerstuk belijdt. Bij neergang hoort matiging van eisen, is de op zich niet onlogische gedachte.
Maar de vraag is of dit leerstuk ook in déze crisis wel opgaat. Nu de export diep wegzinkt, moeten vooral consumentenbestedingen de economie stutten. Zolang burgers vertrouwen in hun koopkracht houden, valt de schade nog enigszins te beperken. Dus is loonmatiging mogelijk wel nuttig in zwaar getroffen sectoren om banen te behouden, maar is het ditmaal niet het panacee dat het in eerdere conjuncturele dalen wel was.
Ook tegen liberalisering, een Europees dogma dat door Nederland hartstochtelijk is omarmd, valt tegenwoordig anders aan te kijken dan tot voor kort het geval was. Als braafste jongetje van de Europese klas heeft de Nederlandse politiek zijn energiebedrijven in een vroeg stadium verplicht zich te splitsen, in een (publieke) distributiepoot en een (commercieel) productiebedrijf.
Andere Europese landen waren veel minder voortvarend. Hun ongesplitste, soms zelfs niet-geprivatiseerde energiereuzen konden onlangs de kleinere Nederlandse spelers (Nuon, Essent) oppeuzelen. Ook hierop werpt de crisis een ander licht, nu protectionisme een reële dreiging aan het worden is. Dat brengt een andere taxatie met zich mee van het uit handen geven van energieproductie. De vraag is of Nederland op dit vlak niet al te vlot met de Europese liberaliseringswensen is meegegaan.
Een soortgelijke kanttekening valt te plaatsen bij de liberalisering van de postmarkt. TNT Post, voorheen monopolist, heeft zo veel concurrentie gekregen dat de vakbonden met deze grootste private werkgever van Nederland deze week een unieke cao konden afsluiten. De postbezorgers moeten een salarisachteruitgang van 5 tot 15 procent accepteren. Ook op dit vlak loopt Nederland ver voor op omringende landen, waar de postbedrijven vaak nog helemaal niet zijn geprivatiseerd. Britse, Franse en Duitse postbodes hoeven niet dezelfde concessies te doen.
Ook ziet TNT zich op achterstand geplaatst, nu andere landen het kalmpjes aan doen met de liberalisering. Hun nationale postbedrijven genieten nog oude privileges, zoals een vrijstelling van btw, waardoor TNT bij offertes met een flinke achterstand begint. Ook dat is een gevolg van de Nederlandse aandrang kampioen te willen zijn in een ‘kampioenschap met één deelnemer’.
