InterviewNadia Nsayi
Congolezen vragen zich af: wat is hier aan de hand?
Een verrassende verkiezingsuitkomst in Congo-Kinshasa: oppositieleider Félix Tshisekedi is uitgeroepen tot winnaar en voorlopig nieuwe president door de kiescommissie. Niet de andere oppositieleider Martin Fayulu, die volgens zichzelf en peilingen van de katholieke kerk (met 40 duizend waarnemers bij de stembussen) de meeste stemmen kreeg. In ieder geval is het tijdperk-Kabila voorbij: hij mocht geen kandidaat meer zijn (en vertraagde de verkiezingen met twee jaar) en zijn kandidaat Emmanuel Shadary eindigde op afstand als derde. Interview met Nadia Nsayi, Congo-expert van de Belgische organisaties Broederlijk Delen en Pax Christi.
Vindt u de uitkomst van de kiescommissie geloofwaardig?
‘De twijfel komt doordat de katholieke kerk bekend heeft gemaakt dat haar eigen cijfers niet overeenkomen met die van de commissie. De kerk noemt geen namen, maar impliciet betekent dit dat de overwinning van Tshisekedi wordt betwist. Vrijdag komt de kwestie in de Veiligheidsraad van de VN. Frankrijk en België, dat een tijdelijke zetel heeft, hebben verklaard de uitslag in twijfel te trekken. Congo is in een heel complexe situatie terechtgekomen.
‘Als ik niet wist van de brief van de kerk en van het feit dat Tshisekedi de afgelopen dagen met het regime van Joseph Kabila heeft gesproken, zou ik erop wijzen hoe historisch deze uitkomst was: een radicale oppositiepartij, de UDPS, die na meer dan dertig jaar actievoeren aan de macht komt. Maar nu tast de onduidelijkheid de legitimiteit van Tshisekedi’s overwinning aan.’
De andere oppositiekandidaat Fayulu (voormalige topman van ExxonMobil en een compromiskandidaat van een aantal oppositiegroepen) is er zeker van dat hij heeft gewonnen en spreekt van een ‘electorale coup’. Terecht?
‘Ik begrijp zijn positie. Maar ik denk dat hij en de kerk de moed moeten hebben om met hun eigen harde cijfers te komen en die te vergelijken met de officiële. In de uitslag van de kiescommissie is het verschil tussen Tshisekedi en Fayulu niet zo groot, 7 miljoen tegen 6,4 miljoen. Het verhaal was dat Fayulu niet zo populair zou zijn, maar hij heeft veel stemmen gehaald. Ook doordat hij twee sterke bondgenoten heeft: Bemba met een grote aanhang in het westen van het land en Katumbi die populair is in het oosten. Wij hebben een partnerorganisatie in de oostelijke stad Goma en volgens hun peilingen heeft Fayulu daar heel veel stemmen gehaald. De UDPS is vooral oppermachtig in de provincie Kasai.’
Uit Goma kwamen foto’s van betogende, woedende jongeren die Fayulu steunen. In de hoofdstad Kinshasa vierden aanhangers van Tshisekedi feest. Wijst dat op regionale spanningen?
‘Mij viel tot nu toe vooral op dat er geen grote vreugdefeesten op straat waren in Kinshasa, alleen in de buurt van het hoofdkantoor van de UDPS. Er heerst eerder een gevoel van onzekerheid. Wat betekent het dat de partij van Joseph Kabila zich zo maar bij de uitslag heeft neergelegd? Mensen vragen zich af: wat is hier aan de hand?
‘Je ziet eigenlijk twee reacties, vooral op sociale media. De ene is: oké, het is niet perfect, maar het is een begin, waardoor de UDPS een belangrijke rol in het landsbestuur kan spelen, een pragmatische houding. De andere groep wil zich niet neerleggen bij de uitslag en eist de waarheid en duidelijkheid.’
De populaire ex-krijgsheer en vicepresident Bemba, die werd aangeklaagd en vrijgesproken bij het Internationaal Strafhof, mocht geen kandidaat zijn en schaarde zich achter Fayulu. Zal hij zich neerleggen bij de uitslag?
‘Dat is de grote vraag: gaan hij en de andere oppositieleiders in het Fayulu-kamp toegeven of de resultaten aanvechten.’
Bent u bang voor gewelddadigheden? De kerk riep de bevolking op geen geweld te plegen.
‘De campagne en de verkiezingen zijn opmerkelijk waardig verlopen. Maar als er duidelijke indicaties zijn dat er is gefraudeerd, weet je het niet. De spanningen en de polarisatie zijn al groot.’
Het is wel wrang dat die spanningen nu tussen twee oppositiegroepen oplopen.
‘Ja, en er wordt over gesproken dat er waarschijnlijk een strategie van Kabila achter steekt. Om de oppositie verder te verdelen.’
Ziet u de steun voor Tshisekedi als een eerbetoon aan diens vader Etienne Tshisekedi, de legendarische en populaire eeuwige opposant, die in februari 2017 overleed?
‘Félix is zijn vader niet. Het zijn vooral de partijbonzen van de UDPS die in hem de juiste leider zien. Maar er is twijfel over zijn capaciteiten en zelfs over de vraag of zijn diploma wel echt is. Hij heeft ook nooit eerder een politiek ambt bekleed. Ik was vorig jaar in Congo en merkte dat er bij de politici van de UDPS heel sterk het gevoel heerst: het is nu of nooit. Zelfs als er onderhandelingen met het regime van Kabila voor nodig zijn. Ik ben bang dat Tshisekedi het op een akkoordje gooit met de oude macht, dan is er geen sprake van een echte machtswisseling omdat velen van het oude regime op hun post blijven.
‘Er moet in ieder geval een coalitie worden gevormd, want Tshisekedi heeft met slechts 38,5 procent van de stemmen gewonnen. De uitslagen van de parlementsverkiezingen worden over een paar dagen verwacht. Maar als Tshisekedi echt de kandidaat van de verandering wil zijn, zoals hij zegt, moet hij echt breken met het regime en een coalitie met de andere oppositieleiders zien te vormen.’
Toch blijft het opmerkelijk dat er via de stembus een regeringswisseling komt.
‘Als je in de regio kijkt: in de meeste buurlanden hebben de presidenten de grondwet aangepast om aan de macht te kunnen blijven. Dat heeft Kabila niet gedaan onder druk van de Congolese bevolking. In een iets andere situatie was hij gewoon kandidaat gewest en had hij ‘gewonnen’. De moed van de Congolezen de afgelopen jaren moet worden erkend. Ze zorgden voor verandering in het hart van Afrika.’
