Collectieve actie als goedmakertje voor belastingparadijs Nederland

Afgelopen week werd bekend dat de stichting App Stores Claims namens Nederlandse consumenten 1 miljard euro wil terugvorderen van Apple en Google. Met voormalige knuffelcapuchon Alexander Klöpping als boegbeeld, wil de stichting namens de consument genoegdoening voor de ordinaire koppelverkoop van de twee techreuzen. Als ondernemer ergerde Klöpping zich kapot aan de hoge commissies (30 procent), maar kon deze op geen enkele manier omzeilen. Wie protesteert tegen misbruik van marktmacht riskeert immers represailles van Apple en Google, en wordt niet meer gepromoot in hun appstore, met desastreuze gevolgen voor de omzet.

Dat nu met collectieve acties een vuist wordt gemaakt tegen misbruik van marktmacht is een spannende ontwikkeling. Zou collectieve actie wél slagen, waar overheden maar blijven falen? De monopolistische dominantie van techbedrijven is immers geen nieuws, en de laatste twee decennia lijken overheden minder en minder bestand tegen lobbydollars, met de nooit uitgevoerde splitsing van Microsoft en de goedgekeurde overname van Instagram door Facebook als dieptepunten. Al enige tijd wordt een renaissance van het Amerikaanse mededingingsrecht aangekondigd, maar vooralsnog blijft scepsis op zijn plaats. De lobby en oorlogskas van grote bedrijven is groter dan ooit, terwijl de roep om protectionisme en wereldkampioenen allerminst verstomd is.

Maar nu is er dus een derde macht: de consument. En Nederland heeft zowaar de mogelijkheid weer eens gidsland te zijn, omdat hier in januari 2020 al de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (WAMCA) in werking trad, vooruitlopend op vergelijkbare Europese richtlijnen. Dat veel grote bedrijven hier om fiscale redenen een vestiging hebben, is een extra reden om eerst in Nederland een dergelijke schadezaak te beginnen.

Vanzelfsprekend is de tegenlobby van grote bedrijven, en de advocatenkantoren die hun belangen behartigen, al in volle gang. In NRC klaagden enkele Zuidaskantoren over het gebrek aan transparantie bij claimstichtingen en overbelasting van het rechtssysteem door deze ‘hausse’ aan zaken. Die zorgen zijn natuurlijk geveinsd, want het is heerlijk uurtjes schrijven in langslepende mededingingszaken.

Het verdienmodel is minstens zo interessant als het juridische aspect van deze zaken. Investeerders financieren de schadezaak, en kunnen bij winst hun inleg in veelvoud terugkrijgen. Maar de multiplier is onbekend; de Nederlandse rechter bepaalt niet alleen hoe groot de schadevergoeding wordt, maar óók welk deel daarvan naar de investeerders mag. Internationaal gezien is dat ergens tussen drie en vijf keer de inleg, maar het valt te verwachten dat de Nederlandse rechter risico lager waardeert dan de Amerikaanse. Tijdens een eerdere collectieve zaak liet een Nederlandse rechter zich al ontvallen dat hij een ‘BMW acceptabel vond, maar een Bentley niet’.

Collectieve actie heeft eerder gezorgd voor gedragsverandering in de financiële wereld, net als het recentelijk bedrijven en overheden dwong werk te maken van klimaatbeleid. De volgende slag ligt in het mededingingsrecht. Dat investeerders bij winst beloond worden voor hun risico vind ik niet onoverkomelijk, zeker wanneer overheden het laten liggen.

Kortom, ik zie een mooie kans voor ons land, dat van zijn reputatie als belastingparadijs af schijnt te willen. Stamp zo snel mogelijk een Consumers’ Rights Court uit de grond, en maak werk van onze imagoverbetering! Gebruik de Nederlandse belastingkantoortjes en hun ‘substantietrucs’ tégen de (tech)reuzen om de wereld eerlijker te maken: go out with a bang! Nederland als precedentland voor een hausse aan collectieve zaken in heel Europa, met als grote winnaar de consument; kunnen we ook weer eens ergens trots op zijn.