Blaas leven in de democratie en geef dat referendum nou eens eindelijk een kans

Nieuwe ronde, nieuwe kansen: de Kamer buigt zich over het referendum. Tijd om de koudwatervrees te overwinnen.

Tweede Kamerlid Renske Leijten zit niet snel bij de pakken neer. Een half jaar na de ondergang van het correctief bindend referendum in de Tweede Kamer onderneemt de SP’er een nieuwe poging.

De behoudzucht van de Nederlandse politiek komt nergens beter tot uitdrukking dan in het eeuwigdurende referendumdebat. Sinds 1982 adviseerden drie staatkundige commissies om er werk van te maken. Alle initiatieven sneuvelden.

De laatste commissie waarschuwde in 2018 dat het parlementaire stelsel steeds slechter in staat is om alle burgers inhoudelijk te vertegenwoordigen. Nederland dreigt een diplomademocratie te worden waarin lager opgeleiden de politiek de rug toekeren.

De politieke versnippering in combinatie met de fractie- en coalitiedwang op het Binnenhof leidt er bovendien toe dat ingrijpende besluiten, tot stand gekomen in complexe onderhandelingen, soms evident tegen de zin van de meerderheid van de bevolking ingaan. Dat is op zichzelf niet erg, maar het zou wel fijn zijn als de kiezers dan een noodrem hebben.

Twee argumenten wegen voor de tegenstanders altijd zwaar. Eén: een referendum zou kunnen leiden tot ondoordachte beslissingen door slecht geïnformeerde kiezers en daarmee de rol van het parlement ondermijnen. Twee: veel wetgeving is te complex voor een simpel ja of nee.

Het eerste argument gaat niet op als het referendum correctief is. Het kan dan slechts besluiten van de volksvertegenwoordiging tegenhouden. In het ergste geval leidt dat tot handhaving van de status quo. Het tweede argument zou dan ook op moeten gaan voor het parlement zelf: ook Kamerleden moeten elke kwestie uiteindelijk terugbrengen tot een voor- of tegenstem. Als zij het kunnen, kunnen kiezers het ook.

Het experiment met het raadgevend referendum toonde enkele jaren geleden aan dat een volksraadpleging brede maatschappelijke debatten op gang brengt over complexe onderwerpen als de Wet op de inlichtingendiensten. Het referendum blaast leven in de democratie.

Intussen bewees dat experiment ook dat een referendum zeker niet vrijblijvend moet zijn. Als kabinet en Kamer de uitslag gewoon kunnen negeren, leidt dat niet tot minder maar tot meer frustratie in het land.

Vandaar dat Leijten gaat voor het echte werk, bindend en correctief. Om ingewikkelde debatten over de precieze voorwaarden dit keer te vermijden, beperkt ze zich tot een kale Grondwetswijziging die het referendum introduceert. De rest kan dan met een gewoon wetsvoorstel worden uitgewerkt.

Hopelijk is het genoeg om beide Kamers over hun koudwatervrees heen te helpen.