Biocatastrofe verlamt de één, maar inspireert de ander

We staan aan de rand van de afgrond. Een andere conclusie valt nauwelijks te trekken na het lezen van het nieuwe rapport van het VN-­biodiversiteitspanel Ipbes, waarvan de Volkskrant dinsdag enkele highlights bracht. Miljoenen soorten worden met uitsterven bedreigd, met tonnen giftig afval bevuilen we onze oceanen en zowel planten als dieren kwijnen weg onder onze activiteiten.

Volkskrant-columnist Bert Wagendorp werd na het lezen van de samenvatting overvallen door een moedeloos ­makende somberheid. Hij zal de enige niet zijn. Die moedeloosheid ligt niet alleen aan de feiten: de toonzetting is zó alarmistisch en de onderliggende analyse zó deprimerend, dat je geneigd bent je van het hele ­onderwerp af te keren.

Het deprimerende van de tekst zit hem in het radicale uitgangspunt dat élke vermindering van biodiversiteit per saldo verlies is. De mens moet volgens het rapport ‘in balans met Moeder Aarde’ leven.

Vanuit dat oogpunt is alles wat de mens doet, en waardoor de biodiversiteit afneemt, per definitie negatief. Het bouwen van huizen, scholen en wegen? Slecht voor de biodiversiteit. Het houden van vee en het verbouwen van voedsel voor 7 miljard mensen? Negatief, want verwoestend voor de biodiversiteit. Wat we voor dat ‘verlies’ terugkrijgen, van onderwijs tot transport en voedsel, heeft kennelijk geen waarde.

Het alarmisme zit hem voorts in het taalgebruik. De situatie is ‘onheilspellend’, het tempo van achteruitgang ‘ongehoord’, en we kunnen de catastrofe alleen afwenden met een ‘wereldwijde systeemverandering’. Mensen alarmeren doe je blijkbaar niet met feiten en nuance, maar door concrete problemen in het hier en nu uit te vergroten tot levensbedreigende scenario’s in de toekomst – ­wetend dat de media dit gretig zullen oppikken.

Ondergang

Het is niet de eerste keer dat de VN de ondergang profeteren. ‘Wanneer we nu geen actie ondernemen, dan wacht de wereld in het jaar 2000 een catastrofe die net zo onomkeerbaar is als een nucleaire holocaust.’ Dat voorspelde in 1982 de directeur van de UNEP, het VN-milieuprogramma. ‘Stijgende zeespiegels kunnen hele naties van de landkaart vegen wanneer we de opwarming van de aarde niet binnen tien jaar terugdraaien’, aldus een andere UNEP-directeur in 1989.

En met dit nieuwe rapport krijgen we opnieuw een tijdshorizon van ongeveer tien jaar – tot 2030 – om onszelf van de ondergang te redden.

Het feit dat de eerder aangekondigde rampen niet plaatsvonden, maakt het noodzakelijk dat je steeds krachtiger taal gebruikt om nog gehoord te worden. In zijn poging de aandacht te trekken, zoekt het bio­diversiteitsrapport naar een overtreffende trap en noemt het verlies van biodiversiteit een ‘minstens even groot probleem’ als de klimaatverandering. Met dit soort apocalyptiek ­hopen de samenstellers volgend jaar, tijdens een top in China, een ‘Parijs-moment’ voor biodiversiteit te creëren.

Blijkbaar gaan de opstellers van het rapport ervan uit dat mensen pas overeind komen wanneer je ze eerst de stuipen op het lijf jaagt. Voor een deel klopt dat ook: mensen kúnnen pas actie onder­nemen wanneer ze iets als een probleem ervaren. Maar met hun ‘vijf voor twaalf’-retoriek en hun oproep tot een ‘wereldwijde systeemverandering’ zetten de wetenschappers – en de journalisten die het overschrijven – mensen helemaal niet aan tot actie. Integendeel. Ze laten zelfs betrokken en doorgaans goedgehumeurde mensen als Bert Wagendorp gedeprimeerd en met lege handen achter. Wanneer het werkelijk vijf voor twaalf is, dan zet je de klok immers niet meer terug naar vijf voor zes. Dan kun je alleen nog maar aftellen tot de grote klap.

_{Mirjam Vossen is sociaal-geograaf en media­-onderzoeker.}

De mens is zo afhankelijk van biodiversiteit dat bedreiging ervan dwingt tot actie, ook van een bank, aldus Roel Nozeman.

Het gaat slecht met de bio­diversiteit. De mens is bezig de aarde onleefbaar te ­maken voor dieren en ­planten, en daarmee voor zichzelf. Die boodschap gaf het Ipbes, het VN-platform voor biodiversiteit en ecosysteemdiensten, maandag in Parijs. Het eindrapport, dat is gebaseerd op 15 duizend studies, concludeert dat de komende decennia 500 duizend tot één miljoen van de 8 miljoen diersoorten op aarde uitsterven. Het rapport ­levert onafhankelijk bewijs dat soorten tientallen tot honderden keren sneller uitsterven dan gemiddeld in de afgelopen tien miljoen jaar.

Dit verlies van biodiversiteit vormt een enorme bedreiging voor de mens. Wij zijn immers van de natuur afhankelijk voor essentiële zaken als schoon water, schone lucht, voedsel, nieuwe medicijnen, bescherming van onze leefomgeving en CO2-opslag. Meer dan driekwart van de ­voedingsgewassen wereldwijd is afhankelijk van bestuiving door insecten en vogels. Er is geen alternatief. De meeste bloeiende planten, onmisbaar als voedsel voor dier en mens, zijn afhankelijk van bestuiving door insecten.

Veel mensen vinden de natuur ­bovendien onmisbaar voor hun welbevinden. Doordat we het voortbestaan van planten en dieren in gevaar brengen, ondergraven we ons eigen bestaan.

Wereldwijd alarm

Waarom wordt er dan niet wereldwijd alarm geslagen over de bedreiging van biodiversiteit, net als over het klimaat? Waarschijnlijk omdat het zo’n breed probleem is. Je kunt de afname van biodiversiteit niet met één cijfer duiden, zoals we klimaatverandering uitdrukken in de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer. De ­biodiversiteit wordt bedreigd door onder meer boskap, landbouw en veeteelt met monoculturen als palmolieplantages, soja, mais en raaigras, door overbevissing en vervuiling door plastic, landbouwgif, fosfaat, medicijnresten, et cetera: allemaal zaken waarvoor geen eenduidige aanpak is.

Actie is dus hard nodig. De ASN Bank heeft daarom biodiversiteit al vijf jaar geleden tot speerpunt verklaard. Als eerste bank ter wereld ­hebben we de ambitieuze doelstelling om in 2030 netto een positief ­effect te hebben op biodiversiteit. De bedrijven, landen en projecten waarin we investeren, hebben gevolgen voor biodiversiteit. Daar zijn wij, evenredig aan onze investering, verantwoordelijk voor. De som van deze ­gevolgen is de invloed van onze bank op biodiversiteit. We hebben een transparante methodiek ontwikkeld om die impact te meten en uit te drukken in één getal: het aantal ­hectares waar alle biodiversiteit is verdwenen. Deze methodiek hebben we gepresenteerd aan de Verenigde Naties, de EU en andere overheden en financiële instellingen. We hopen­namelijk dat velen ons voorbeeld volgen, want meting van de effecten is de eerste stap op weg naar vermindering.

Maar er is veel meer actie nodig van bedrijven, overheden, ngo’s en particulieren. Wat heeft prioriteit?

Bossen zijn CO2-machines

Ten eerste: bossen. Bomen zijn ideale CO2-machines: met wat zonlicht, water en voeding uit de grond groeien ze vanzelf en nemen CO2 op. Bossen zijn bovendien bronnen van rijke biodiversiteit. We moeten de ­bestaande bossen veel beter beschermen en heel veel nieuwe, biodiverse bossen planten.

Een tweede aandachtspunt zijn zeeën. ASN Bank steunt project De Rijke Noordzee, de aanleg van kunstmatige riffen in offshorewindparken, waar niet gevaren of gevist mag worden. Die riffen vormen een perfecte broedplaats van nieuw zeeleven. Zo neemt de biodiversiteit in de Noordzee toe. Het zou geweldig zijn als de overheid de aanleg van zulke riffen straks als standaardeis bij aanbesteding van windparken meeneemt.

Ten derde: plastic. Hier kunnen overheid, bedrijfsleven en consument samen aan werken. Een overheidsverbod op plastic tasjes vermindert aantoonbaar het zwerfafval, net als statiegeld op plastic flesjes. Zo zijn er veel meer aspecten van biodiversiteit die we samen kunnen aanpakken. Verantwoorde landbouw en veeteelt. Groene daken en tuinen. Verantwoord consumeren. Steun aan natuur en bedreigde dieren. Iedereen kan – nee, moet – meehelpen. Het gaat om onze wereld en onze toekomst.

_{Roel Nozeman is senior adviseur biodiversiteit bij de ASN Bank.}