Bij het moderne sensitiviteitsdenken wordt de beleving van pijn soms wel heel subjectief

Langzaam word ik ouder, pigment trekt weg uit huid en haren, spieren verslappen en verstrakken, gelaatstrekken vervagen en verpappen. Oude bekenden die ik lang niet heb gezien, deinzen verschrikt terug alsof het een vreemde is die ze ineens bij de voornaam aanspreekt. Pijnlijk allemaal, maar het kan nog erger. Betekent ouder worden ook dat ik ‘verouder’ zoals het cassettebandje verouderd is geraakt?

Met die vraag worstelde ik weer volop na het lezen van mooie stukken in de Volkskrant en The New York Times over de Brits-Japanse schrijver Kazuo Ishiguro en zijn jongste roman Klara en de zon. Een van zijn thema’s is ‘obsolescence’, Engels voor in onbruik raken of geleidelijk verdwijnen. Ook mensen kunnen obsoleet worden, verouderen, vervreemd raken van hun tijd. Ishiguro ondervindt dat zelf. Als iemand die (net als ik) van 1954 is, heeft hij moeite de moderne wereld te begrijpen. Hoe moet hij zich emotioneel verhouden tot de snelle technologische veranderingen; wat als hij de aansluiting mist met nieuwe zeden en gewoonten? De tijd ontglipt hem.

Een bekend verschijnsel. De tijd stroomt bij je binnen, nestelt zich in je en gaat dan weer, je tijd is voorbij, las ik al bij de Rus Vasili Grossman (1905). En op Netflix zei de supergeestige New Yorkse schrijver Fran Lebowitz (1950) dat ze alleen nog generatiegenoten begrijpt.

Dat tijden veranderen is normaal en noodzakelijk. In haar trilogie over Hendrik VIII beschrijft Hilary Mantel hoe vrouwen toen werden onderdrukt en onthoofd. Ze schuwt de bloederige details niet. Het leert dat onze voorouders niet tolerant, liberaal of democratisch waren en waarschijnlijk niet The Guardian lazen, zegt Mantel. Het leert ook dat we sinds begin 16

de eeuw vorderingen hebben gemaakt op het kronkelige pad naar meer beschaving. Harry en Meghan eindigden niet op het schavot in de Tower, geknield wachtend op een uit Frankrijk overgevaren beul met een bot zwaard. Het is de Vooruitgang.

De moderne geschiedenis is een opeenvolging van emancipatiebewegingen. Op dit moment is er de strijd tegen racisme en seksisme en voor diversiteit en inclusiviteit. Het verhit de gemoederen. Om tot verandering te komen is een zekere radicaliteit onontbeerlijk en dat levert wrijvingshitte op. Dat begrijp ik, maar ik haak af daar waar men doorslaat in radicalisme.

Zo kan ik me niet vinden in de redenering van activisten dat het gedicht dat Amanda Gorman voordroeg bij de beëdiging van president Biden alleen vertaald kan worden door een zwarte literator die dicht bij de ervaringsgeschiedenis staat van Gorman als zwarte vrouw in Amerika. Ik snap het emancipatoire streven, talent van kleur wil gezien worden. Prima. Maar trek die redenering (gedeelde ervaringsgeschiedenis als vereiste) door tot het uiterste en ze wordt absurd. Kan een man niet over een vrouw schrijven omdat hij niet dezelfde belevingswereld heeft? Moet een detectiveschrijver eerst iemand vermoorden voor hij zich kan verplaatsen in een moordenaar?

Veel ergernis vloeit voort uit het moderne sensitiviteitsdenken. Op zich is meeleven met iemands pijn en gevoelens een goede zaak. Maar de beleving van pijn wordt soms wel heel subjectief. Wat doe je als Amerikaanse studenten protesteren tegen het lezen van Ovidius omdat zij zich ‘onveilig’ voelen bij de passages over geweld en verkrachting? Dan komt pijngrens zo laag te liggen dat je limbokampioen moet zijn om diep achteroverhangend veilig onder die brandende stok door te kunnen dansen. Daarvoor mis ik inmiddels de lenigheid. Bovendien vind ik het aanstellerij van die studenten en wil ze een avondje Tarantino voorschrijven, maar ik schroom om dat hardop te zeggen om geen gedoe te krijgen.

De groepsdruk die de beweging tegen rassen- en sekseongelijkheid uitoefent, is groot. Een Amerikaans wielertalent en Trump-aanhanger kreeg na een misstap ter ‘opvoeding’ een intensieve diversiteits- en inclusiviteitstraining. Columnist Peter Winnen noemde dat hoopvol, ik vind het eng. Ze hadden hem ook een puntmuts kunnen opzetten met een bord voor zijn borst met daarop zijn ‘zonden’, zoals in Mao’s Culturele Revolutie.

Is nu ook mijn denken aan het verpappen? Kan. Maar mijn in de loop der jaren geaccumuleerde ervaring zegt dat de nieuwe tijd zich niet moet bedienen van methodes uit oude tijden, zoals gedwongen heropvoedingsprogramma’s, censuur, excommunicatie. Een goed doel valt nooit te bereiken met foute middelen.