Angela Merkel kan nog niet worden gemist

Alfred Pijpers heeft het wel gehad met Merkel. Zij doet namelijk niet wat hij graag zou willen. Een doodzonde waar natuurlijk maar een straf op kan staan: wegwezen en plaatsmaken voor een nieuwe bondskanselier.

Door al zijn frustraties over hoe de Europese Unie zich heeft ontwikkeld op Merkel te projecteren draagt Pijpers jammer genoeg niet bij tot een beter begrip van Merkel of het functioneren van de EU.

Angela Merkel wordt door vele commentatoren veel macht toegeschreven, maar Pijpers maakt het wel heel erg bont. Zij gedoogt dat Frankrijk zich niet aan de Maastricht-criteria houdt. Is het niet de Commissie die hierop moet toezien?

Dat Juncker in zijn politieke ambities vergeet dat de Commissie toch ook vooral tot taak heeft de hoeder van de verdragen te zijn, heeft juist Duitsland ertoe gebracht met het voorstel te komen om een onafhankelijke toezichthouder in te stellen. Als het aan Berlijn lag, zouden afspraken in Europa geen losse flodders zijn.

Groot vertrouwen

Merkel heeft ook al niet verhinderd dat de ECB de bankbiljettenpers ging aanzetten. Kan zij de onafhankelijke ECB daartoe dwingen? Dat Duitsland ongelukkig is met de ruime geldpolitiek, is geen geheim. Maar ook hier heeft Merkel geen zeggenschap. Dat zij vervolgens blijkbaar ook nog de schuld draagt dat in de andere landen van Europa de economische groei achterblijft, blijft hier maar even onbecommentarieerd.

Laten we niet vergeten dat Merkel primair een Duitse bondskanselier is. In de tien jaar die ze aan de macht is, heeft de Bondsrepubliek zich ontwikkeld van de zieke man van Europa die met de rug naar de toekomst stond, naar de economisch en politiek sterkste macht in de EU.

Hoewel dat niet alleen haar verdienste is, heeft het haar wel een groot vertrouwen bij de Duitse bevolking opgeleverd; niet alleen binnen haar eigen partij. De kern van haar nuchtere en solide beleid was steeds dat ze erin slaagde om de externe dreigingen buiten de deur te houden. Daar waar andere landen door de financiële crisis in zwaar weer raakten, wist zij koers te houden.

Betrouwbaarheid en gedegenheid

De buitenlandse politieke problemen leken onder haar nauwelijks van invloed op de binnenlandse ontwikkelingen. Ondanks de crisis bleef de economie groeien en de werkloosheid dalen. Zelfs de kosten voor de redding van Griekenland bleef in zekere zin abstract. Je ziet het terug in de balansen, maar niet in de portemonnee.

Merkel stond voor betrouwbaarheid en gedegenheid. Geen extravagantie, hyperactivisme of gekke experimenten. Daarmee heeft ze iets bijzonders bereikt. Haar macht ontleent ze niet aan het mobiliseren van de eigen partij, maar aan haar openheid om aansluiting te vinden bij de andere partijen. Daarom is ze ook buiten de eigen partij zo geliefd. Door deze niet-ideologische houding heeft ze de Duitse maatschappij eigenlijk 'ontpolitiseerd', anders dan haar voorganger Schröder die zijn kracht juist uit het sterk politiseren van vraagstukken haalde.

Het maakt haar een beetje de Frau ohne Eigenschaften. Je hebt het gevoel haar goed te kennen, te weten wat je van haar kunt verwachten - 'Sie kennen mich' was haar parool in de laatste verkiezingscampagne - maar tegelijkertijd heeft ze iets ongrijpbaars. Dat maakt haar voor politieke tegenstanders zo moeilijk te bestrijden.

Of zij de vluchtelingencrisis uiteindelijk even effectief weet te overwinnen is de vraag. Zoals gezegd is zij zo populair, omdat ze er tot nog toe in slaagde Duitsland te beschutten tegen vervelende internationale problemen. Buiten stormt het, maar binnen brandt de kachel behaaglijk.

Dat lijkt niet langer mogelijk. De vluchtelingen zijn anders dan de financiële reddingsoperaties niet abstract. Zij komen in groten getale over de grens en moeten in elk dorp worden opgenomen. De buitenlandse politiek kan dus ook optisch niet langer buiten de deur worden gehouden.

Onaantastbaar

Nog steeds is Merkel er niet in geslaagd om de bevolking ervan te overtuigen dat ze de zaak onder controle heeft en dat de instroom niet eindeloos is. Daarmee wordt het fundament van het vertrouwen dat ze geniet ondermijnd. Vooralsnog houdt ze ondanks de snel aanzwellende kritiek vast aan de door haar ingezette koers, inclusief de opmerking dat er voor het aantal vluchtelingen geen bovengrens kan zijn. Ondertussen voert ze onder druk van de kritiek en de aanhoudende stroom vluchtelingen toch heel ongemerkt een koerscorrectie door, die vooral inzet op het vastleggen van contingenten vluchtelingen. Dat is Merkel ten voeten uit.

In Duitsland is Merkels positie vooralsnog onaantastbaar. Ondanks de kritiek op haar vluchtelingenbeleid ziet het overgrote deel van de Duitsers haar als de best denkbare bondskanselier. Populariteitswaarden waar Nederlandse politici niet eens van durven te dromen.

Het momenteel enig denkbare alternatief voor Merkel is de minister van financiën Wolfgang Schäuble. Hij is echter al op leeftijd. Bij de volgende verkiezingen is hij 75 jaar. Zelfs Adenauer was jonger toen hij voor het eerst kanselier werd, 73 jaar.

Bindend element

Ook in Europa kan Merkel nog niet worden gemist. Hoewel haar macht vaak wordt overschat, is ze een belangrijk bindend element en is ze richtinggevend. Geen enkele andere regeringsleider of staatshoofd is op dit moment bereid of in staat de Europese kar te trekken.

Juist nu Europa wordt geconfronteerd met een combinatie van een voortwoekerende eurocrisis, te trage economische groei, een vluchtelingencrisis en terroristische bedreigingen, is een solide, koersvaste Merkel te prefereren boven paniekvoetbal. Dus in plaats van Angela Merkel onmiddellijk af te serveren, zouden we ons beter kunnen afvragen hoe we Duitsland kunnen ondersteunen in de poging om de EU zonder al te veel schade door deze perfecte storm te loodsen.

_{Ton Nijhuis is directeur van het Duitsland Instituut van de Universiteit van Amsterdam.}