ColumnThomas van Luyn
Als ze besluiten dat je elitair bent, ben je de lul
Komt een man op mijn tafeltje af, zegt-ie met onvervalst Utrechtse tongval: 'Heb u misschien een opa die beeldhouwer was in Utrecht?'
Ik zet mijn koffie neer en zeg in hetzelfde accent: 'Niet da'k weet.' Het gaat vanzelf, dat Utrechts kopiëren. Noem het overlevingsinstinct. Opgroeiend in Utrecht was het onverstandig om overal mijn Gooise 'r' te laten klinken. Als ze die hoorden, concludeerden ze soms dat ik 'spaatsies' had. Een woord waarvan de betekenis mij nooit helemaal helder is geworden, maar dat weinig goeds betekende, want het gevolg was vaak dat ik moest hollen om 'klaapies' te vermijden.
Zeppo Marx, het Italiaanse typetje van de geniale Marx Brothers, vertelde over zijn jeugd een vergelijkbaar verhaal. De familie Marx waren Joden in een Italiaanse wijk en zij leerden zichzelf een Italiaans accent aan om niet in elkaar geslagen te worden. Zeppo (echte naam: Herbert) gebruikte het later om het Italiaanse typetje van de Marx Brothers te worden.
Zo'n reflex gaat er moeilijk uit. 'Mijn opa waas taantaats', antwoord ik de man. Het slaat nergens op. Utrechters zijn hele nette mensen geworden, sinds Wesley Sneijder en ik er weg zijn, en de kunstkenner is sowieso te oud om klappen uit te delen. Bovendien, een man die een gesprek begint over beeldende kunst zoekt zelden ruzie, is mijn ervaring, zelfs al is hij Utrechter.
Helaas is het te laat om van accent te veranderen, dat zou opvallen, dus we kletsen door in het Utrechts. Pas als hij weg is, besef ik dat ik veronderstelde dat ik op die beeldhouwer lijk (die ongetwijfeld een werelds en schrander voorkomen heeft) en dat hij me daarom aansprak. Ik was even vergeten dat mijn naam onder deze columns staat, op een joekel van een portret van mij. Hij zal wel denken: goh, die Van Luyn praat normaler dan hij schrijft.
Was het vroeger al zaak om niet te Philip-Frerikserig over te komen, een betweterig neusje en een kakaccent zijn alleen maar onwenselijk geworden in onze samenleving. Iemand, ik noem geen namen, vroeg me laatst voor een tv-serie. Ik stemde toe, maar Een Grote Baas van de televisie - wederom: geen namen - stak daar een stokje voor: ik was naar zijn mening ongeschikt voor NPO1, want ik zou elitair overkomen.
Nu zou ik lullig kunnen doen en zeggen, vervang dat woord 'elitair' nou eens door 'Joods' of 'Surinaams' en een rel schoppen. Maar NPO1 is nu eenmaal de SBS van de publieke omroep, en die zender moet een zo breed mogelijk publiek aanspreken. Dat snap ik.
Maar elitair is wel een heel erg stigma. Je kunt nog beter pedofiel zijn. Daar ga ik problemen mee krijgen. Moet ik een rechtszaak beginnen vanwege smaad? Ik bedoel, zie het maar eens recht te zetten. Want ook al ben ik allochtoon, heb ik nooit een studie afgemaakt, ben ik hartstikke rechts en heb ik een stacaravan, als ze besluiten dat je elitair bent, ben je de lul.
Ik had als Zeppo Marx moeten doen en mijn leven lang plat Utrechts moeten spreken. Goede kans dat ik dan nu Zomergasten presenteerde. Of het Journaal las.
