Als Europa minder afhankelijk wil worden voor zijn grondstoffen, zal het in eigen vlees moeten snijden

De EU wil minder afhankelijk zijn van de buitenwereld voor haar groene transitie. Dat heeft wel een prijs.

In 2007 werd 30 procent van de zonnepanelen nog in Europa gemaakt. Daarna werden Europese producenten weggevaagd door Chinese concurrenten die de panelen veel goedkoper konden aanbieden dankzij staatssubsidies. De Europese Commissie stelde importtarieven voor, maar die kwamen er nooit omdat China dreigde met tegenmaatregelen tegen Franse wijn en Duitse auto’s. Nu wordt in Europa nog maar 0,2 procent van de zonnepanelen gemaakt.

Deze week presenteerde de Europese Commissie twee wetsvoorstellen die Europa voor zijn groene transitie minder afhankelijk moeten maken van China, de Verenigde Staten en andere delen van de wereld. De groene industriewet, de Net-Zero Industrial Act, moet ervoor zorgen Europese bedrijven kunnen concurreren, onder meer bij de productie van zonnepanelen, groene waterstof of windturbines. De Critical Raw Materials Act moet waarborgen dat Europa kan beschikken over de grondstoffen die nodig zijn voor de groene transitie. Strategische autonomie is het modewoord in Brussel: Europa moet meer op eigen benen kunnen staan.

Beide wetsvoorstellen moeten worden toegejuicht, als een dringend noodzakelijke vorm van achterstallig onderhoud. Natuurlijk kunnen er kritische kanttekeningen bij worden geplaatst. De groene industriewet bevordert een subsidierace waarin grote, winstgevende bedrijven Europa en Amerika tegen elkaar uitspelen. Winning van grondstoffen in Europa kan lokaal ten koste gaan van milieu en landschap.

Maar de EU heeft weinig andere keus. Als China en Verenigde Staten hun bedrijfsleven ruimhartig ondersteunen, kan Europa moeilijk achterblijven. En als de EU minder afhankelijk wil worden van grondstoffen uit Azië en Afrika, zal het in zijn eigen vlees moeten snijden.

De wetsvoorstellen laten zien hoe het wereldbeeld in Europa gekanteld is. Lange tijd werd de wereld gezien als één grote markt waar producten en grondstoffen goedkoop van elders konden worden aangevoerd. Nu zoekt de EU naar een nieuw evenwicht, waarin de economie sterker van bovenaf wordt gestuurd, met oog voor geopolitieke belangen.

Gemakkelijk is de positie van de EU niet. Voor haar veiligheid is zij afhankelijk van Amerika, dat loyaliteit zal eisen in zijn allengs scherper wordende conflict met China. Maar van China is Europa weer afhankelijk voor grondstoffen en handel. In dit geopolitieke steekspel dreigt de EU bekneld te raken.

Tegelijkertijd is de gevestigde politieke orde in de lidstaten ernstig verzwakt, zo bleek afgelopen week weer. De Franse president Macron zag zich genoodzaakt het parlement buitenspel te zetten om de pensioenleeftijd te verhogen. In Nederland maakten de Statenverkiezingen eens te meer duidelijk hoe slecht de gevestigde partijen ervoor staan.

Er zijn ook positieve factoren. Europa heeft geld, kennis en de grootste interne markt ter wereld. Met de Green Deal ligt er een strategie voor de toekomst. Maar strategische autonomie kost geld: energie, grondstoffen en producten zullen duurder worden. Door de stijgende rente is goedkoop lenen geen uitweg meer.

Tijdens de vorige energiecrisis, in de jaren zeventig, konden politieke leiders nog rekenen op een stevige achterban. In de woelige jaren die Europa te wachten staan, is hun positie zwakker dan ooit. De vraag is niet alleen of Europa zich op het wereldtoneel kan handhaven, maar ook of het zijn strategie aan zijn eigen burgers kan verkopen.