'Als de Russische autoriteiten je niet mogen, krijg je problemen. Ik wil gewoon mijn werk doen'

'Wel gek dat ik helemaal hier naartoe moest komen', zegt Jelena Belova in Riga. De journalist uit Vladivostok heeft zevenduizend kilometer afgelegd om van Russische journalisten te leren over journalistiek in Rusland. In de hoofdstad van Letland dus. Belova: 'Hier zit het beste Russische nieuwsmedium.'

Dat krijg je in een land waarin journalisten onder druk staan. Ze gaan verslag doen vanuit het buitenland. Te vaak hebben ze onafhankelijke nieuwsmedia zien stranden zodra die de bevolking begonnen aan te spreken.

Zo ging het met de hippe tv-zender Dozjd. Stijgende kijkcijfers en dan plots - afgelopen. Alle kabelmaatschappijen lieten Dozjd in 2014 vallen, naar eigen zeggen wegens klachten van kijkers over een enquête van Dozjd over de Tweede Wereldoorlog (had Leningrad opgegeven moeten worden aan de nazi's om honderdduizenden levens te redden?). Dozjd zendt nu alleen nog online uit, tegen betaling. Weg miljoenenbereik.

Kort daarna werd de hoofdredacteur van Ruslands grootste nieuwssite ontslagen. De internetwaakhond had 'extremisme' gesignaleerd in een bericht over Oekraïne. Een journalist van een pro-Kremlinsite nam het roer over.

Nog één voorbeeld: RBK, een verslonsd nieuwsmedium dat met hulp van Nederlander Derk Sauer een facelift gekregen had. Russen wilden het nieuwe RBK wel, zo bleek uit het stijgende populariteit. Maar kort na de publicatie van onderzoeksverhalen - onder meer over de carrière van een vermoedelijke dochter van president Poetin - was het over. Drie hoofdredacteuren namen ontslag na druk van bovenaf.

De nieuwe hoofdredactie kondigde in een uitgelekt gesprek met RBK's journalisten een andere koers aan. De 'dubbel doorgetrokken streep' mag niet meer overschreden worden. 'Waar ligt de dubbel doorgetrokken streep?', vroeg een journalist. 'Helaas weet niemand waar de dubbel doorgetrokken streep loopt', antwoordde de nieuwe hoofdredacteur geheimzinnig.

Is het daarmee afgelopen met Russische journalisten die de macht controleren? Beslist niet. Onlinezender Dozjd onthulde vorige maand de geheime nieuwe datsja van president Poetin. De gerenommeerde krant Novaja Gazeta zette homovervolgingen in het zuiden van Rusland op de internationale agenda. En op radiozender Echo van Moskou klinkt iedere dag kritiek op de regering.

Alleen: die media halen de meeste Russische huiskamers niet. De journalisten in Riga streven met hun site Meduza.io naar een bereik in heel Rusland.

Dat gaat gemakkelijker en veiliger vanuit het buitenland, denken ze. Oprichter van Meduza Galina Timtsjenko: 'Het Onderzoekscomité, de geheime dienst, de politie, de milieu-inspectie, de brandweer. Als de autoriteiten je niet mogen, krijg je in Rusland talloze controles en allerlei problemen. Ik wil gewoon mijn werk doen.'

In nieuwe verhaalvormen laat Meduza Russen zien wat er in Rusland gebeurt. Reportages worden geschreven door correspondenten in Rusland, geaccrediteerd als buitenlandse journalisten voor een medium in Letland.

Zij worden onder meer gescout tijdens de zomercursus waar Jelena Belova uit Vladivostok op afgekomen is. Belova en 37 andere jonge verslaggevers nemen na een week van colleges en workshops de kennis van Meduza mee terug naar de provincies van Rusland. Kennis om in te zetten voor hun eigen lokale nieuwsmedium of voor Meduza met zijn miljoenenpubliek.

De site, opgericht eind 2014, zit op 6 miljoen unieke bezoekers per maand. Buitenlanders kunnen in de Engelstalige versie meelezen.

Waterdicht is Meduza's constructie niet. Op de redactie leven grote zorgen dat de Russische autoriteiten de site van het Russische internet gooien. Dan dreigt de missie in Riga alsnog te mislukken. Daarom is de redactie voorzichtig. Alle belangrijke verhalen worden voorgelegd aan advocaten die risico's en eventuele schendingen van de Russische mediawet evalueren. Oprichter en directeur Timtsjenko: 'In 99 procent van de gevallen publiceren we.'