Al te hoge kosten maken koningschap kwetsbaar

Toen koningin Juliana in november 1973 arriveerde bij de Haagse François Vatelschool voor de viering van het 100-jarig bestaan van de vereniging voor beroepsonderwijs voor Den Haag en omstreken, viel het de oplettende aanwezigen op dat zij in een kleinere auto reed dan normaal. De gebruikelijke Ford Continental was ingeruild voor een meer bescheiden Ford Granada. Toen veel Nederlanders zuchtten onder de brandstofbeperkingen als gevolg van de oliecrisis, wilde ook de koningin op haar manier een stapje terug doen. Een bescheiden, maar belangrijk signaal dat zij de zorgen van de Nederlanders goed verstond. En daarmee de tijdgeest.

Ik moest daaraan denken toen deze zomer een paar keer ophef ontstond over de kosten die de Staat maakt voor de huidige koning. Ophef die de premier zich zou moeten aantrekken. Zo werden wenkbrauwen gefronst bij de kosten van het plaatsen van een hek rond de Griekse vakantievilla en het aanleggen van een steiger aldaar voor de speedboot van de koning. En een aantal politieke partijen uit zowel coalitie als oppositie, waaronder de mijne, verbaasden zich over de tientallen miljoenen euro's op de rijksbegroting voor de verbouwing van Paleis Huis ten Bosch, de renovatie van werkpaleis Noordeinde en de inrichting van een tijdelijke werkruimte in de tuin van De Eikenhorst, op enkele kilometers van Noordeinde.

Dit jaar vieren wij 200 jaar Koninkrijk. Een moment om zowel terug te blikken op onze geschiedenis als vooruit te kijken naar de toekomst. Waar komen we vandaan? Waar willen we naartoe? Hoe voorkomen we dat het staatshoofd onnodig kwetsbaar wordt in onze moderne en open samenleving?

Verantwoordelijkheid

In onze parlementaire democratie is de minister-president aansprakelijk voor en aanspreekbaar op het doen en laten van onze koning. Via de ministeriële verantwoordelijkheid rust op hem de belangrijke taak het staatshoofd uit de wind te houden. In deze tijd geen geringe opdracht. Onze snelle communicatiesamenleving vraagt steeds meer openheid en afrekenbaarheid. Dat kan op gespannen voet staan met de begrijpelijke wens van de koning en zijn familie om een zoveel mogelijk afgeschermd privéleven te hebben.

Het is aan de minister-president om daarin het evenwicht te bewaren. Want de koning heeft als staatshoofd in Nederland een belangrijke functie. Als wegbereider van Nederlandse bedrijven in het buitenland. Als symbool van eenheid en verbondenheid bij een nationale tragedie zoals met de MH17. Als hoeder van onze trots in tijden van grote vreugde. De koning belichaamt op die momenten de saamhorigheid in de samenleving. Bij zulke momenten van grote verbondenheid worden terecht kosten noch moeite gespaard.

De vraag is in hoeverre die belangrijke, symbolische rol gediend is bij voortdurend geforceerd omzichtige reacties van de premier op minder welgevallige berichten. Hoezo is de Griekse vakantievilla een 'privé-aangelegenheid', als de Staat verantwoordelijk is voor de beveiliging en grote delen van het onderhoud? Waarom verhullend spreken over 'kustwerken' als het gaat over een aanlegsteiger voor de speedboot van de koning? Hoe kan de verbouwing van Noordeinde 66, het Haagse onderkomen van prinses Beatrix, de Staat eerst 900 duizend euro kosten, maar nu in de boeken staan voor 3,7 miljoen?

Betekent de stelling van het kabinet dat Huis ten Bosch gerenoveerd moet worden vanwege 'zeer verouderde technische installaties, het verbeteren van de beveiliging en het verwijderen van asbest en houtrot' dat ons voormalig staatshoofd jarenlang onderbeveiligd was en gezondheidsrisico's liep? Nee toch, mag ik hopen? Waarom moeten Nederlanders én de Kamer al dit soort berichten überhaupt te vaak na onderzoek door de media vernemen in plaats van direct via het kabinet?

Terughoudendheid

Daarbij, in economisch onzekere tijden, waarin mensen bezorgd zijn over hun baan en hun inkomen, roepen hoge overheidsuitgaven voor paleizen of een vakantievilla begrijpelijkerwijs vragen op. Acht de minister-president alle geplande uitgaven in deze tijd echt wenselijk of meent ook hij dat de Staat zich moet betrachten tot dat wat nodig is? Past een zekere terughoudendheid in uitgaven niet beter bij dit land en deze tijd? Was het niet de premier zelf die bij het aantreden van dit kabinet in de regeringsverklaring de loftrompet stak over 'de Nederlandse traditie van soberheid'?

Deze zomer bezocht ik het onlangs geheel gerenoveerde Zilvermuseum in Schoonhoven. Daar opende prinses Beatrix in juni een tentoonstelling van zilveren geschenken die onze vorsten door de eeuwen kregen. Niet alleen kunsthistorisch van grote waarde, het toont ook een ontwikkeling door de eeuwen heen. Cadeaus met veel zilver, pracht en praal maken in de loop van de tijd plaats voor kleinere gebruiksartikelen en kunstzinnige uitingen. Een veelzeggende weerspiegeling van de veranderende tijdgeest.

De huidige koning vult zijn rol heel anders in dan zijn grootmoeder veertig jaar geleden. Maar wie de troon ook bestijgt, in welk tijdsgewricht we ook leven, het is altijd aan de premier om hem of haar te beschermen. Voormalig VVD-minister Gerrit Zalm maakte de kosten van het koninklijk huis al inzichtelijker, waardoor in de begroting nu duidelijker is welke kosten de koning als staatshoofd maakt en welke als privépersoon.

Laat zijn partijgenoot, de huidige premier, een volgende stap zetten. Stop met het onduidelijk uitsmeren van uitgaven over vele begrotingen. Wees waar mogelijk constructief bij verzoeken vanuit de Kamer om informatie. Geef geen halve antwoorden in de hoop dat niet doorgevraagd wordt. Communiceer open in plaats van met verhullend taalgebruik.

Het koningschap is een belangrijk symbool in onze samenleving. Al te hoge kosten en te weinig openheid daarover maken de koning onnodig kwetsbaar. Een toekomstbestendig koningschap is koninklijk waar het moet en ingetogen waar het kan. Het woord is deze week bij de begroting Algemene Zaken aan de minister-president.