Cormac McCarthy trekt op zijn 89ste nog een heel nieuw register open ★★★☆☆

Cormac McCarthy’s voorlaatste roman De passagier (The Passenger) opende met een indrukwekkend en in alle opzichten ijskoud tafereel. Het is Kerst, het heeft gesneeuwd, alles is stijf bevroren. Ook het lichaam van een jonge vrouw dat wordt gevonden door een jager. Ze heeft zelfmoord gepleegd, zich opgehangen aan een boom. De jager knielt, wil bidden, maar heeft voor deze situatie geen gebed.

Gaandeweg wordt duidelijk dat het gaat om het lichaam van Alicia Western, briljant wiskundige, sinds enige tijd onder behandeling in de medisch-psychiatrische zorginstelling Stella Maris. Ze is de zus van Bobby Western, die zich zal ontpoppen tot de hoofdpersoon van De passagier. De openingsscène dateert van 1972, een kleine acht jaar eerder dan de rest van de roman.

Alicia speelt – weliswaar in de marge – een rol van betekenis in De passagier. Zij en Bobby hadden een intense relatie met elkaar, zozeer dat buitenstaanders spraken over wederzijdse verliefdheid, misschien zelfs seksueel contact. Wanneer Bobby in de loop van het boek steeds meer een stuurloze, doelloze figuur blijkt, is de nadrukkelijke suggestie dat de dood van zijn zus daarin een belangrijke rol speelt.

Háár kant van het verhaal

De passagier begint als een thriller waarin Bobby wordt geconfronteerd met een reeks raadselachtige en dreigende gebeurtenissen. Gaandeweg maakt het gevoel van dreiging plaats voor stuurloosheid. Bobby verliest zichzelf (en dikwijls ook de lezer) meer en meer in lange, hoog-intellectuele discussies over onder meer theoretische natuurkunde, wiskunde, theologie, filosofie en hun onderlinge verbanden. De roman was aangekondigd als het eerste deel van een tweeluik. Het nu verschenen tweede deel, Stella Maris, moet het verhaal van Alicia vertellen en een nader licht werpen op het raadselachtige De passagier.

Stella Maris begint zakelijk en verschaft ons, via haar dossier, wat achtergrondinformatie over Alicia. Ze is aantrekkelijk, 20, Joods, mogelijk anorectisch, arriveerde zonder bagage bij de kliniek, maar mét een handtas met 40 duizend dollar, is gediagnosticeerd als schizofreen en werd reeds tweemaal eerder opgenomen in Stella Maris.

Al in De passagier kreeg de lezer inkijkjes in het gedachten- en gevoelsleven van Alicia. Het boek presenteerde hallucinante waanbeelden waarin ‘het Softenonkind’ een hoofdrol speelde: een vuilbekkend wezen met een soort vlerken in plaats van armen. In Stella Maris keert deze gruwelfiguur terug.

Na het gaandeweg steeds stroperige De passagier zou je wellicht anders verwachten, maar Stella Maris blijkt in veel opzichten een onderhoudend boek. Het bestaat geheel uit dialogen tussen Alicia en haar psychiater, dokter Cohen. Die dialogen zijn rijk aan humor en spitsvondigheden, maar omdat Alicia nu eenmaal niet alleen getourmenteerd, maar ook hyperintelligent is, vragen haar met veel brille gepresenteerde bespiegelingen dikwijls het uiterste (en meer) van haar gesprekspartner.

Arts en patiënt

Cormac McCarthy heeft altijd uitgeblonken in het scheppen van overtuigende, veelal lastig te doorgronden mannelijke personages. Met Alicia Western voegt hij daar een verrassend en fascinerend vrouwelijk personage aan toe. Hij laat haar een slimme en aanstekelijke rol spelen in de klassieke spanning die optreedt wanneer een vrouwelijke patiënt en een mannelijke arts zich met elkaar geconfronteerd zien.

In hoeverre ben je je ervan bewust dat je uitzonderlijk knap bent?
Wil je me neuken, dokter?
Nee. Ik heb nooit een relatie met een patiënt gehad. Ontrouw is voor mij trouwens iets uit het verleden. Heb je veel therapeuten gekend die je wilden verleiden?
Ik denk dat verleiden een wat overdreven beschrijving van hun pogingen is.
Heeft iemand je ooit willen verkrachten?
Ja. Eentje.
En wat deed je toen?
Ik zei hem dat mijn broer hem zou komen vermoorden. Dat hij niet lang meer te leven had.
Was dat waar, van je broer?
Ja.
Zonder twijfel?
Zonder twijfel.

Het is verheugend dat McCarthy aan de vooravond van zijn 90ste verjaardag zomaar een nieuw register aan zijn rijke literaire schatkamer heeft weten toe te voegen. Stella Maris is een bevestiging van wat we eigenlijk allang wisten, maar waaraan we af en toe toch even moeten worden herinnerd. Namelijk dat je, ook zonder het helemaal te begrijpen, iets mooi kunt vinden.

Werpt Stella Maris een verhelderend licht op De passagier? Op zichzelf? Op de wereld? Nee, dat niet. Maar het is heerlijk meevaren op de spetterende woordenstromen van Alicia.