Van kostuum tot pompoen en een stukje historie: zo vier je Halloween op z'n best

Dit jaar valt Halloween (31 oktober) op een maandag, maar let op: op veel plekken wordt Halloween al eerder gevierd. Zo zijn er vaak in de weekenden voor Halloween al optochten en festivals. Pretparken die Halloween-activiteiten organiseren, doen dit vaak nog eerder. Walibi Flevo, Toverland en Julianatoren vieren de hele maand oktober tot begin november Halloweenseizoen.

In sommige regio's gaan kinderen op 31 oktober langs de deuren om zoetigheid op te halen: trick or treat. Echt grootschalig, zoals bij Sint-Maarten op 11 november, wordt dit nog niet gedaan in Nederland. Volgens onderzoeksbureau Motivaction vierde 17 procent van de Nederlanders in 2018 Halloween en ging slechts 14 procent daarvan verkleed langs de deuren. Recentere cijfers zijn er niet.

Waarom horen we steeds meer over Halloween?

Wat de coronacrisis met de opkomst van Halloween heeft gedaan is nog niet bekend. Maar in de jaren hiervoor was de opmars van Halloween niet te stuiten. Hoe komt dat? ‘De gouden formule van Halloween is de combinatie van feest en horror’, schrijft Olaf Tempelman in deze beschouwing uit 2016. ‘Wie horrorclowns en moordende verpleegsters geen aanwinst vindt, kan mopperen dat Halloween ons is aangedaan door commerciële jongens die het een kwart eeuw terug vanuit de VS naar Nederland brachten om iets te doen aan de ‘lauwe’ winkelomzetten in september en oktober. Feit is dat Halloween in Nederland inmiddels veel méér is dan alleen een commercieel evenement.’

‘De hoofdoorzaak van de opmars van Halloween in Nederland zou ook de behoefte kunnen zijn aan tradities die aan specifieke periodes van het jaar zijn verbonden. Ontkerkelijking en globalisering hebben het jaar ‘vlakker’ gemaakt. De liturgische kalender bepaalt het jaar niet meer – een meerderheid van de Nederlanders weet weinig meer over Hemelvaart en Pinksteren dan dat het vrije dagen zijn.’

Maar waar komt Halloween-traditie dan vandaan?

Eigenlijk is Halloween een mix van tradities van Ierse en Keltische oorsprong. Voor de Kelten was 31 oktober een oogstfestijn, de oogst was binnen en het nieuwe jaar begon. De Kelten geloofden dat op deze dag de geesten van doden terugkeerden. Na de kerstening van de Britse eilanden ging dit op in het Allerzielenfeest op 1 november. ‘All Hallows Eve’ is de avond voor Allerheiligen. Het griezelelement is recenter en van Amerikaanse bodem, waar het feest belandde via Schotse en Ierse immigranten.

En die pompoenen?

Bij Halloween horen jack-o’-lanterns: uitgeholde pompoenen, met een eng gezicht en een lampje erin. De naam zou afkomstig zijn van een Ierse smid genaamd Jack, die een deal met de duivel sloot waardoor hij niet naar de hel hoefde. Omdat hij ook de hemel niet in mocht, bleef zijn geest ronddolen.

Door groenten uit te hollen en er enge gezichten in te kerven, geloofden de Kelten dat je kwade geesten af kon weren. Hier werden aanvankelijk andere groenten voor gebruikt, zoals bieten, maar toen veel Ieren in de twintigste eeuw naar Amerika emigreerden ontdekten ze dat pompoenen hiervoor geschikter waren.

De pompoenmanie rondom Halloween is ook naar Nederland overgewaaid. Door de toenemende populariteit van Halloween zijn de grote expemplaren vaak al snel uitverkocht. Overigens zijn volgens kenners de medium-pompoenen de beste pompoenen om gezichten in te kerven. Hoe je de best jack-o’-lantern maakt, lees je hier. Maak je liever een lantaarn om mee langs de deuren te gaan? Lees hier hoe je dat doet. Overigens worden er ook hele kunstwerken van pompoenen gemaakt, zie bijvoorbeeld de creaties van ‘pumpkin man’ Dave Finkle op Twitter.

Leuk, die pompoenendecoratie, maar het is ook zonde om goed voedsel te laten verpieteren. Volkskok Tallina van den Hoed wil de overblijfselen daarom zo goed als mogelijk benutten. Zo is het uitgeholde vruchtvlees prima pompoen om te gebruiken voor trick or treat-koekjes. De pitten kun je roosteren en als snack opknabbelen. Als je de pitten eerst kookt voor je ze roostert, zijn ze veel lekkerder.

Maar je kunt nog veel meer doen met deze veelzijdige seizoensgroente. Van een pompoen-ontbijt tot de lekkerste taart van je leven, en van hapje of compleet diner

Ook belangrijk: wat trekken we aan?

Astrid Hoofs van feestwinkel Hoofs in Den Bosch weet dat volwassenen minstens zo dol zijn op Halloweenkleding als kinderen. Halloweenoutfits bestrijken bij Hoofs ettelijke tientallen vierkante meters. Van killerverpleegstersjurken, horrorbruidsjaponnen en botten-panties tot mummiepakken met naar buiten bungelende darmen en geraamtekostuums oftewel ‘röntgenkledij’. Of stellen-outfits: zij als gothic horrorroodkapje, hij in grootmoeders nachthemd met wolvenkop. Ook populair zijn bebloede namaak-ledematen en latexwonden die je op je huid aanbrengt.

Myriam Pol, eigenaar van het atelier Gerritsen Theaterkostuums in Amsterdam, maakt kostuums op maat, zoals bruidsjurken met bloed in de stof verwerkt, skeletkostuums die ook wel gedragen worden tijdens Día de Muertos – de Dag van de Doden, de Mexicaanse variant op Allerzielen, of pakken met een voodoo-thema. Zij vindt het het leukst om historische elementen uit de oorsprong van Halloween in haar kostuums te verwerken. ‘Bijvoorbeeld het maken van een masker: officieel droegen Kelten namelijk ook maskers om zich af te schermen voor de geesten.’ Pol vraagt aan haar klanten wat ze precies willen uitstralen of wat er grappig of leuk aan moet zijn. ‘Een goed kostuum wordt niet alleen gedragen, maar echt belééfd.’

Ook actuele thema's zijn een inspiratiebron voor Halloween. Zo was vorig jaar de Koreaanse horrorserie Squid Game een grote Netflixhit. De kleding uit die serie was toen de best verkochte outfit op sites als Amazon.

Wat kunnen we verder doen?

Wil je je niet in het feestgedruis begeven, dan kun je Halloween ook goed op de bank vieren met een goede horrorfilm. Waarom zijn horrorfilms zo populair? Volgens filosoof en historicus Dimitri Goossens zit de aantrekkingskracht van horror vooral in onze dubbele verhouding tot de dood. ‘De dood is een thema dat ons sinds mensenheugenis zowel afschrikt als aantrekt. Aan de ene kant is de dood confronterend: het behelst het einde van ons aardse leven. Maar met de dood gaat de mens ook op in de eeuwigheid en die eeuwigheid fascineert.’

Geen fan van horror? Na deze klassiekers ben je dat wel, beweren filmrecensenten en horrorliefhebbers Kevin Toma en Berend Jan Bockting. ‘Horror wordt vaak geassocieerd met misselijkmakend gedoe: veel ingewanden en slurpende zombies. Maar wie goed kijkt, ziet ook schoonheid. Een goede horrorfilm zorgt ervoor dat je elk gevoel voor realiteit en redelijkheid verliest.’

Of je kunt lekker gaan griezelen met een eng boek. Wij zetten de engste griezelromans op een rij: van klassiekers tot een demonisch meesterwerk.

Tot slot, is dat gegriezel eigenlijk wel goed voor kinderen?

Met gegriezel op eigen verzoek is niets mis ‘Kinderen leren om hun eigen emoties te herkennen en te bepalen waar hun grenzen liggen’, zegt Peter Nikken, bijzonder hoogleraar Mediaopvoeding aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, in de opvoedrubriek. ‘Ze leren zichzelf met angst omgaan. Een ritueel als Halloween biedt de mogelijkheid om die ervaring op te doen.’

Vanuit het niets je zoon of dochter in een parade vol monsters en zombies droppen is echter niet slim. ‘Betrek het kind bij het voorbereidingsproces van pompoenen uithollen en gezichten uitkerven, dan zien ze van dichtbij dat je iets ook eng kunt ‘maken’, dat het dus mensenwerk is’, zegt Anneke van der Meer, schrijfster van boeken over kinderen en hun verbeeldingskracht. Ze is van mening dat de intense beleving van bijvoorbeeld enge sprookjes helend kan werken, omdat kinderen zo hun opgekropte gevoelens kunnen afreageren.