Thuis bij Neo's moeder

Het mondaine Kaapstad heeft Long Street, township Gugulethu heeft de NY1, een doorgaande weg die op zaterdagavond verandert in de Weekend Parade. Jongens cruisen er met één hand bovenop het stuur in hun auto en checken de ladies uit.

Mzoli's Meat, nog zo'n plek. Je gaat erheen om vlees te laten braaien, maar met wat drank erbij is het al gauw een hangout.

Zelfs de blanken uit de stad, die vorige week nog een hamburger aten in Royale op Long Street, komen daar voor het vlees. Nemen zelf drank mee, of kopen die aan de overkant, laten de worst of het lamsvlees wegen, zeggen hoe ze het willen, peri peri of gewoon met peper, en gaan zitten op de plastic stoelen. Voetbal kijken, of luisteren naar een bandje.

Had je tien jaar geleden mee moeten komen. De townships, dat was off limits, dat was spelen met je leven. Niet dat geprivilegieerd Kaapstad de deur nu platloopt bij de miljoenen kleurlingen en zwarten in Langa, Nyanga, Gugulethu, Khayelitsha en Mitchell's Plain, maar er gebeurt iets. Ook toeristen vinden hun weg ernaartoe, meestal voor een tour van een paar uur, onder begeleiding; naar schatting zet 10 procent van de Kaapstad-bezoekers een stap in een van de townships. Soms blijven ze er slapen, in een van de Bed & Breakfasts.

Want die zijn er, enkele tientallen. Het zijn doorgaans geen golfplaten hutjes, maar stenen huizen, met een schotelantenne op het dak, een douche met warm water, en een paar slaapkamers aan de achterkant. Gastheer- of vrouw: de mensen die er ook echt wonen.

Vicky bijvoorbeeld, in township Khayelitsha, een zwarte township met meer dan een miljoen inwoners. Zij geeft een deel van de opbrengst van haar B & B aan straatgenoten, regelt dat kinderen een uitstapje kunnen maken naar Robbeneiland. Of 'Ma Neo's': de moeder van Neo. Tandiwe Peter heet ze, 64 jaar. Is haar hele leven verpleegster geweest, en dacht een paar jaar geleden dat ze wel wat mensen over de vloer kon hebben. Een paar gasten per week heeft ze in haar huis in Langa.

Vanavond kookt ze groenten, gebraden kip, smap (een puree van maïs) - met ijs toe. De deur staat open, gezang van de buren waait naar binnen. 'De kerk is op bezoek', zegt Tandiwe. 'De buurvrouw is geopereerd aan haar knie, en de familie bidt nu dat het is gelukt.' En die tent voor het huis verderop in de straat? 'Daar was een begrafenis. Vrienden en familie komen uit het hele land. Soms zijn er wel drieduizend gasten.'

In het echte Kaapstad kun je Kaapstad snel vergeten. In hippe hotels in de stad liggen condooms klaar op de minibar als modern en kek gebaar, hier staat in de slaapkamer een bakje vol, van de aidsbestrijding. Er ligt nog een waarschuwing naast: 'Ook als je HIV-positief bent, kun je nog worden genezen van tuberculose!'

Dochter Neo (40) geeft aidsvoorlichting op scholen, moeder Tandiwe begeleidt HIV-geïnfecteerden en aids-patiënten. 'Ik ben nu vaak bij een jongetje, Erich, hij is net 24 geworden', vertelt ze aan de ontbijttafel. 'Hij heeft zoveel pijn. Laatst zei hij dat ie niet nog een verjaardag mee wil maken.'

De vraag natuurlijk: hoor ik hier te zijn? Als toerist. Iedereen zal antwoorden: jazeker. Ma Neo zal het bij het afscheid met een omhelzing bevestigen: 'Dankjewel. Ik hoop dat je het tegen je vrienden en familie vertelt.'

Voel het aidsprobleem, leer over de apartheid, zie op straat dat 65 procent van de bevolking werkloos is, en mijd Mitchell's Plain, want daar zijn bendes actief.

De toerist zal begrijpen waarom iedereen in de townships sigaretten en theezakjes per stuk koopt: omdat er in de huizen zo weinig plek is. Maar ziet ook dat er in de kleinste kamertjes een poster van het eerste elftal van de Kaiser Chiefs hangt.

Niet alles is rauw en ellendig, dat zal iedere gids vertellen. Zoek de energie.

Golden Nongauza maakt in Khayelitsha van Coca-Cola-, Red Bull-blikjes en schoenenlijm rozen en zonnebloemen, en kan leven van de verkoop aan toeristen. In het Tsoga Environmental Centre wordt gedaan aan afvalscheiding; werklozen lopen rond met winkelwagentjes van de Pick 'n Pay. En in Mandalay, een van de 'betere' townships, kookt Nozibele in haar huiskamer ('Nozi's Place') een lunch voor werkers en vrijgezellen in de buurt, en het gaat hartstikke goed: 'Dit jaar wordt mijn jaar!'

'Dit is een wedergeboorte', zegt Faizal Gangat, gids/eigenaar van Cape Capers Tours, meermalen onderscheiden voor zijn township-tours. 'Velen wonen graag hier, ook succesvolle muzikanten of artsen komen hier toch weer terug. Uitgaan naar een trendy bar in Camps Bay of hier bier drinken in Tiger's Place, dat is toch echt wat anders. Het is de universele warmte die ze aantrekt.'

Ma Neo's denkt erover uit te breiden met een paar kamers. Omdat het WK Voetbal, in 'Twenty Ten', eraan komt. Maar, zegt ze berustend, bij het afscheid, 'dat is dan voor mijn dochter. Ik heb veel last van astma. Ik denk niet dat ik het haal.'

Er is iets gebeurd, en eigenlijk weet niemand precies wát. Alsof iemand eindelijk de lichtschakelaar heeft gevonden, de veranda's heeft opgepoetst, gewoon maar is gaan timmeren, alsof iemand heeft geroepen: 'Hey, wake up! Dit is Kaapstad!'

In Long Street, de beroemdste straat van Kaapstad, wordt gewerkt, gebouwd, gepoetst, getakeld. 'De tafel is gedekt, neem plaats', zegt het mega-spandoek op de gevel van The Decks. De nieuwe appartementen zijn bijna af, sommige met uitzicht op die 1085 meter hoge 'tafel' met wolkenkleed erop. Wees er snel bij, want 'op is op'. Makelaar Jawitz heeft dezelfde boodschap: koop nu, want het is Sexy in the City Bowl.

Het centrum, de 'City Bowl' aan de voet van de Tafelberg, raakte eind jaren negentig volledig uit de gratie bij de Capetonians, bang als ze waren te worden bedreigd door zwarten en kleurlingen of hun auto kwijt te raken. Ze bleven in hun huisjes in de buitenwijken, kwamen niet verder dan de malls. Zij en ook de toeristen kozen voor het Victoria & Alfred Waterfront, het winkel- en entertainmentcomplex in de haven, dat per maand meer dan een miljoen bezoekers trekt.

Maar het Waterfront is te duur, en de Capetonians zijn terug. Zij willen worden gezien in restaurant 95 Keerom of op het terras van Manna in Kloof Street.

Ineens is de no go-area weer een A-locatie. In de laatste vijf jaar kwamen er twaalf hotels bij, vijftig nieuwe of gerenoveerde gebouwen zijn af of bijna af. Prijzen variëren van enkele tonnen voor een flatje in de buurt van Green Market Square tot pak 'm beet zeven miljoen rand (een miljoen euro) voor een penthouse in het art-deco Old Mutual-gebouw. De opknapbeurt van dit kantoor heeft twee jaar geleden het vuurtje ontstoken. De groezelige straten werden iets minder groezelig, ineens waren er 173 huishoudens die écht iets hadden te besteden.

Het hart van Kaapstad is weer gaan kloppen. Long Street is niet langer louter het domein van backpackers en bedelaars, de hostels Long Street Backpackers en Cat & Moose hebben gezelschap gekregen van Daddy Long Legs, met kamers die zijn ingericht door kunstenaars, en het hotel Urban Chic. Het Metropole Hotel, eens vergane glorie, nu chic, snel en lounge, zal uitbreiden met een coffeeshop beneden en een zwembad op het dak.

Het geloof is terug. 'Het is veel relaxter nu', zegt manager Nico Steenkamp van het Metropole. 'Vroeger durfde ik hier 's avonds de straat niet op. Nu is het veel energieker, positiever. Kaapstad is weer kosmopolitisch.'

De sleutel, zo is gebleken: veiligheid, of in elk geval het gevoel van veiligheid. 'We zijn begonnen met het schoonmaken van de straten, het verwijderen van graffiti, het aanstellen van parkeerwachten', zegt Andrew Boraine, bestuursvoorzitter van Cape Town Partnership, een samenwerkingsverband dat van de stad weer a place for all wil maken. Er zijn 72 camera's opgehangen, continu rijden vier surveillance-wagens rond, openbare toiletten worden ook in de avonduren in de gaten gehouden. Kosten, sinds 1999, elf miljard rand, zo'n 1,5 miljard euro.

'Het centrum is nu een van de veiligste plekken in Kaapstad. De lijmsnuivers zijn weg, en we hebben een Nigeriaanse bende opgerold', zegt Boraine in zijn kantoor aan Bree Street. 'Het aantal misdrijven met fysiek geweld is met 95 procent afgenomen. Er gebeuren nog wel dingen, natuurlijk, maar dat blijft beperkt tot het weggraaien van mobieltjes. Minder bedreigend. Rond het station is het nog niet oké, daar zou ik 's avonds nog niet naartoe gaan.'

Ook dat gebied wordt aangepakt. De Grand Parade, nu nog een verloren hoek/parkeerplaats, gaat op de schop; dat moet hét plein van de stad worden. Waar in 2010 grote tv-schermen worden opgehangen en de Zuid-Afrikanen gezamenlijk naar 'hun' WK-voetbal kunnen kijken, en in ieders dromen het thuisspelende team zal worden gehuldigd.

Twenty Ten, zoals de Zuid-Afrikanen zo verwachtingsvol zeggen: nog vier jaar te gaan, maar die vier jaar heeft Kaapstad net zo hard nodig als Bafana Bafana ze nodig heeft. Want je zou het bijna vergeten: Kaapstad is fenomenaal, maar Kaapstad is ook Derde Wereld. Het centrum is nog lang niet toegerust voor welke toeloop dan ook, kan de revival nu al niet bijbenen. 'Vorige maand is de stroom drie keer uitgevallen', zegt Wendy de Wit van de vegetarische lunchtent Portobello aan Long Street. 'De overheid heeft er geen geld voor, uitkeringen en pensioenen hebben prioriteit. Niemand die iets doet aan die verouderde elektriciteitscentrales. En wij hebben een paar middagen gewoon geen klanten.'