Hoe het Noord-Koreaanse regime van massamoordenaars aan de macht blijft (4 sterren)

Zouden de mensen die vorige maand de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un in de straten van Singapore toejuichten, vanwege zijn ontmoeting met de Amerikaanse president Donald Trump, hebben beseft dat ze oog in oog stonden met de leider van een van de meeste repressieve staten in de geschiedenis van de mensheid? Dat in zijn land tienduizenden mensen in politieke vernietigingskampen zitten? Of dat Kim en zijn handlangers Syrië het gifgas bezorgden, waarmee in 2013 honderden burgers de dood in werden gejaagd?

De grootschalige en structurele mensenrechtenschendingen van Noord-Korea blijven doorgaans onderbelicht, althans dat stellen twee Nederlandse Korea-deskundigen, de Leidse hoogleraar Koreastudies Remco Breuker en NRC-journalist Casper van der Veen, die onlangs ieder een boek over Noord-Korea publiceerden. Als media zich niet blindstaren op kernwapens, dan laven ze zich wel aan allerlei ‘sensationele fantasieverhalen’, zoals dat alle Noord-Koreanen verplicht het kapsel van Kim Jong-un moeten kopiëren.

In De Kim-dynastie – Geschiedenis van Noord-Korea vertelt Van der Veen hoe het land zich na de Tweede Wereldoorlog geleidelijk ontwikkelde tot een totalitaire dictatuur. De Russen, die na de Tweede Wereldoorlog het noordelijk deel van het Koreaanse schiereiland beheerden, zochten een ‘Koreaanse Stalin’ om het land te besturen. Pas in tweede instantie – de eerste kandidaat stelde zich te onafhankelijk op – kwamen ze uit bij Kim Il-sung, een charismatische ex-guerrillastrijder die in Mantsjoerije naam had gemaakt in zijn strijd tegen de Japanse bezetters.

Kim, die niet veel ophad met de communistische theorie, ontpopte zich snel als een onafhankelijk despoot. Nadat hij had afgerekend met een aantal rivaliserende facties, waaronder de op Moskou gerichte communisten, verving hij de elite van de partij door zijn oude strijdmakkers. Samen ontwikkelden zij een persoonlijkheidscultus die steun voor Kim zou garanderen. Zo werd de (zwaar overdreven) revolutionaire geschiedenis van Kim Il-sung een verplicht vak op school en leerden kinderen dat hun leider ’s lands beste auteur, filosoof, onderwijzer en tafeltennisser was.

Hoewel Kim Il-sung zonder twijfel een wrede dictator was – de eerste strafkampen werden al in de jaren vijftig geopend – is het zijn zoon Kim Jong-il die van Noord-Korea de totalitaire dictatuur maakt zoals we die nu kennen, zo beschrijft Breuker in de B.V. Noord-Korea, een fascinerende analyse van Noord-Korea als totalitaire gangsterstaat.

Met een paar handlangers ondermijnt Kim Jong-il de macht van zijn vader door voor elke overheidsinstantie een partijequivalent op te richten en daar alle beleidsmatige en politieke besluitvorming naar over te hevelen. De schaduwbureaucratie, aangevoerd door het Organisatie- en Gidsdepartement, wordt zo machtig dat het beslist welke documenten Kim Il-sung wel en niet onder ogen krijgt. De Grote Leider, in de propaganda inmiddels afgebeeld als een godheid, ziet zijn macht langzaam verdampen.

De consequentie is, zo schetst Breuker, dat de macht in Noord-Korea ook vandaag de dag niet in handen is van één persoon, Kim Jong-un. Het is veeleer de partijelite op de achtergrond, die onder het mom van een leiderschapscultus een terreurbewind in stand houdt. Dat gebeurt met een even uitgekiend als kwaadaardig systeem van sociale controle – inclusief verplichte zelfkritieksessies – en concentratiekampen waar tienduizenden politieke gevangenen tot hun dood moeten werken.

De staat is voor deze massamoordenaars slechts een vehikel om de macht te behouden en er financieel beter van te worden, zo toont Breuker overtuigend aan. Noord-Korea is een arm land en om het dure wapenprogramma te kunnen financieren, was en is het regime betrokken bij een scala aan criminele activiteiten, zoals de massaproductie van methamfetamine (ook wel bekend als crystal meth), cyberaanvallen en dwangarbeid van meer dan honderdduizend Noord-Koreanen in het buitenland, inclusief de Europese Unie. Ook leverde het nucleaire technologie aan – in ieder geval – Syrië. En zo gaat Breuker maar door met zijn opsomming. De schellen vallen je van de ogen.

Er zijn Noord-Korea-experts die geloven dat toenadering en economische samenwerking het regime tot openheid (en uiteindelijk minder repressie) zal dwingen, temeer omdat in Noord-Korea tegenwoordig een informele markteconomie bloeit, waar het regime weinig invloed op heeft. Ook zou het onder de economische sancties lijdende regime snakken naar economische groei. De onderhandelingen met de VS zouden het begin van zo’n proces kunnen zijn.

Het is geen verrassing dat Breuker en Van der Veen daar anders over denken. De diplomatieke ouverture van Kim – en zijn handlangers – is slechts een strategie om (economisch) dingen gedaan te krijgen. Het land gaat zijn kernwapens – de ultieme machtsgarantie – nooit opgeven. In de praktijk, schrijft Breuker, vormen de vredesbesprekingen vooral een legitimering van dit regime. ‘De geest van een duurzaam vredesakkoord met een nucleair Noord-Korea dat de concentratiekampen rustig kan blijven uitbaten als ware het bedrijven, is uit de fles.’