Beter Leven
De zin en onzin van probiotica
Een mooiere huid, een soepele stoelgang, een betere stemming – er worden nogal wat effecten toegeschreven aan probiotica. Pure kwakzalverij, zegt de een, terwijl de ander het zoveelste preparaat met dertien soorten bacteriën achterover slaat.
Probiotica zijn ‘goede’ bacteriën, in drankjes of in poedervorm, die je eet of drinkt om je microbioom in balans te houden en zo gezond te blijven. Ons microbioom bestaat uit de vele miljarden bacteriën, schimmels, gisten, virussen en andere eencelligen die ons lichaam bevolken. Ze bevinden zich onder meer in de darmen, waar ze niet alleen eten verteren, maar ook ziekteverwekkers bestrijden.
‘Onze darmen zijn een soort bioreactoren met meer dan honderd soorten bacteriën’, zegt Remco Kort, hoogleraar microbiologie aan de Vrije Universiteit. Kort is medeoprichter van een stichting die Oost-Afrikaanse schoolkinderen wil laten ontbijten met probiotische yoghurt. ‘Elke gram poep bevat zo’n honderd miljard bacteriën. Bij een gebalanceerde darmmicrobiota krijgen schadelijke bacteriën geen kans zich er te vestigen.’
Raakt het microbioom uit balans, dan kan dat nare gevolgen hebben. Diarree en obstipatie, maar ook verschillende soorten kanker, astma, dementie en alzheimer zouden te maken kunnen hebben met een onevenwichtige darmbevolking. De bacteriën en de stoffen die zij produceren spelen in op het immuunsysteem en zo op ons lichamelijk en geestelijk welbevinden. Onder meer roken, overmatig alcohol drinken, te suikerrijk en vezelarm voedsel, slaan het microbioom uit het lood. Ook onze moderne leefwijze, waarbij we te weinig in contact komen met de bacteriën waarmee we al duizenden jaren samenleven, lijkt de microben in ons lijf in mineur te brengen.
Babysterfte
Probiotica zouden dergelijke problemen moeten voorkomen en in sommige gevallen lijken ze dit inderdaad te doen. Bij onderzoek in India onder ruim vierduizend gezonde baby’s kreeg de helft in de eerste zeven dagen na de geboorte probiotica (Lactobacillus plantarum), de andere helft niet. Dit zijn probiotica waarvan bekend is dat ze geen negatieve bijwerkingen hebben. in de groep met baby’s die probiotica kregen, kwam sterfte als gevolg van sepsis half zo vaak voor als in de controlegroep en kregen vier keer minder vaak diarree.
Nog overtuigender is bewezen dat de bacterie Lactobacillus rhamnosus diarree kan voorkomen bij kleine kinderen die antibiotica krijgen. Antibiotica gaan niet alleen kwaadaardige bacteriën te lijf, maar verdelgen ook onschuldige exemplaren. Ziekteverwekkers zoals de salmonellabacterie kunnen dan hun plek innemen. De Lactobacillus rhamnosus maakt melkzuur aan waar de salmonellabacterie niet tegen kan.
Dat sommige probiotica een positief effect kunnen hebben, zegt alleen weinig over de talrijke probioticapreparaten die bij de kruidenier op de plank staan. ‘Of probiotica wel of niet werken, is een onzinnige vraag’, vindt Kort. ‘Je moet kijken naar de specifieke bacterie, de specifieke claim en de specifieke omstandigheden.’ En om welke goedaardige bacterie het ook gaat, hij zal nooit op iedereen hetzelfde effect hebben. ‘Het hangt erg af van de samenstelling van je microbioom’, legt Kort uit. ‘Er moet wel een niche zijn: als de aanwezige bacteriën geen ruimte laten voor het probioticum, heeft het geen effect.’
Onderzoeker Hans Clevers van het Utrechtse Hubrechtinstituut is veel sceptischer. ‘Er zijn wel allerlei kleinschalige wetenschappelijke onderzoeken die positieve effecten rapporteren, maar er wordt veel meer geclaimd dan andere labs kunnen bevestigen. Het is typisch een veld dat in opkomst is, maar de kwaliteit is nog niet erg hoog.’
Kankerverwekkend
Zelf deed hij onderzoek naar de E. coli Nissle, een ‘veelbelovende’ bacterie die eerder is bestudeerd als probioticum tegen verstopping, prikkelbare darm, hooikoorts en andere aandoeningen. Clevers en zijn collega’s ontdekten dat de bacterie een stof aanmaakt die kankerverwekkend kan zijn. Ondertussen is hij gewoon te koop onder de naam Mutaflor, als probioticum tegen diarree en andere darmproblemen bij baby’s en jonge kinderen.
‘Als dit een geneesmiddel zou zijn, werd het onmiddellijk verwijderd, maar voor een probioticum gelden andere regels, omdat het een voedingsmiddel betreft. Mensen met een chronische darmontsteking hebben een grotere kans op kanker, maar zijn precies degenen die dit preparaat zouden slikken. Dat is echt geen goed plan.’
De European Food Safety Authority (EFSA) verwees in 2014 alle claims van probiotica die in supermarkten te koop zijn naar de prullenbak, bij gebrek aan wetenschappelijk bewijs. Dat harde oordeel komt volgens Kort mede door de strenge eisen van de ESFA. ‘Je zou moeten aantonen dat gezonde mensen er beter van worden.’ Dat is net zo lastig als bewijzen dat paracetamol werkt bij personen zonder pijnklachten. Werden probiotica echter beoordeeld als medicijn, dan was de toetsing nog veel strenger.
Wetenschappers zullen de komende jaren vermoedelijk nog vaak in de clinch liggen over de vraag welke probiotica de gezondheid bevorderen. Het hangt in elk geval af van het type bacterie, de kwaal die je wilt voorkomen en de eigenschappen van de betreffende persoon. Wie zich goed voelt en een gezonde leefstijl aanhoudt, heeft waarschijnlijk weinig baat bij de preparaten. En wie zich niet goed voelt, doet er goed aan naar de huisarts te gaan.
Remco Kort is medeoprichter van de stichting Yoba for Life die kansarme gemeenschappen in Oost-Afrika helpt hun eigen probiotische yoghurtbedrijf op te zetten. De yoghurt bevat de Lactobacillus rhamnosus GG bacterie en is onder meer bestemd voor schoolkinderen. ‘In Afrika krijgen kinderen vaak geen ontbijt, ze lijden aan ondervoeding en gaan in extreme gevallen dood aan uitdroging door diarree’, legt Kort uit. ‘Studies laten zien dat de bacteriecultuur in de yoghurt werkt tegen bepaalde vormen van diarree.’ Volgens de onderzoeker hebben kinderen sowieso baat bij een eiwitrijk yoghurtontbijt, maar of de probioticum in de yoghurt ook een meerwaarde heeft, is nog niet bewezen.
